Τό ναυάγιο τοῦ «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» (11 Μαρ.1923)

Του Θεολόγου Θεολογίδη

Έξι μήνες μόλις είχαν περάσει από την μεγάλη Εθνική τραγωδία, την μικρασιατική καταστροφή. Τα ατελείωτα καραβάνια των άτυχων προσφύγων και τα λείψανα-οι αιχμάλωτοι και οι αγνοούμενοι- της μεγάλης στρατιάς, ολοένα έφταναν στην ελεύθερη πατρίδα.

Στους δρόμους του Πειραιά έβλεπες την σιωπηλή παρέλαση ωχρής λιτανείας πόνου και συντριβής. Μακάβριες σκηνές, Δαντικές, ασύλληπτη στην φαντασία η τραγικότητα, διάχυτη η λύπη, ο πόνος, ο καημός, η μιζέρια, η ορφάνια.

Γονείς χωρίς παιδιά, παιδιά χωρίς γονείς γυρνούν άστεγοι στους δρόμους και περιμένουν το ευσπλαχνικό χέρι των φιλανθρώπων.

Ο Στόλος μας, αλώβητος από τον Μικρασιατικό πόλεμο, αγκυροβολημένος στο Κερατσίνι, ανεφοδιάζονταν και συμπλήρωνε τις ελλείψεις του, ενώ μέσα στα θωρηκτά μας υπήρχαν ακόμη τμήματα του Στρατού Ξηράς.

Σαν συμπλήρωμα όμως της εθνικής καταστροφής, σαν μία  χαριστική βολή στον τραυματισμένο από την Εθνική συμφορά των ενόπλων μας δυνάμεων ένα τρομερό δυστύχημα έπληξε ξαφνικά το Ναυτικό μας.

 Το επίτακτο ναυαγοσωστικό ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ, της εταιρείας Ζαλοκώστα, χρησιμοποιείτο για μεταφορά του προσωπικού του ΠΝ από το Ναύσταθμο Σαλαμίνας στον Πειραιά. Στις 11 Μαρτίου 1923, και κατά το ταξίδι από το Κερατσίνι προς τον Πειραιά, μεταφέροντας αδειούχους, ανατράπηκε και βυθίσθηκε έξω από την Ψυτάλλεια, εξαιτίας των ισχυρών Νοτίων ανέμων και του υψηλού κυματισμού.

Τις πρώτες απογευματινές ώρες το μικρό επίτακτο ναυαγοωστικό της εταιρείας Ζαλοκώστα «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» που μετέφερε περί τους 400 αδειούχους του Στόλου μας από το Κερατσίνι στον Πειραιά, βούλιαξε αύτανδρο κοντά στη Ψυττάλεια! Ήταν μέρα Σάββατο και τα πληρώματα του Στόλου και του Ναυστάθμου που είχαν εξόδου έβγαιναν στη στεριά με μικρά καραβάκια, τα γνωστά με το όνομα «Ευκαιρία». Οι αδειούχοι του Ν/θου μπήκαν στο Σαλαμινία την γνωστή τότε στους ναυτικούς μας για την αργοκινησία της Μαρμάρω.

Ο  καιρός ήταν μπουκωμένος και μόλις εκάλμαρε λίγο η θάλασσα, το «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» διπλάρωσε τα θωρηκτά μας (ΑΒΕΡΩΦ, ΛΗΜΝΟΣ, ΚΙΛΚΙΣ) για να παραλάβει κι από εκεί τους άντρες της «εξόδου». Πήρε τους τελευταίους απ΄ το ΑΒΕΡΩΦ κι απόπλευσε για το μοιραίο κι αγύριστο ταξίδι του στις 13.40 ακριβώς.

Η «Μαρμάρω» με τους αδειούχους του Ν/θμου που είχε φύγει νωρίτερα και προηγείτο του «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» κοντά μισό μίλι, έφτασε στον Πειραιά. Μόλις απομακρύνθηκε λίγο από το Κερατσίνι το «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» η θάλασσα άρχισε να αγριεύει πάλι. Ένα μπουρίνι που το συνόδευε χοντρό χαλάζι έκανε αγριότερη την μανιασμένη θάλασσα. Από το «ΛΗΜΝΟΣ» που υπηρετούσαμε τότε, βλέπαμε τον άγριο κλυδωνισμό του σκάφους, την πάλη του πλοίου με τα κύματα κι έσφιγγε η καρδιά μας….

Το ταξίδι από το Κερατσίνι ως τον Πειραιά, αν και πολύ μικρό, μόλις μισή ώρα, εν τούτοις δεν είναι από τα ευκολότερα. Πολλές φορές η φουρτούνα μεταξύ Λειψοκουτάλας και του προλιμένα, έκανε να κινδυνεύσουν και μεγάλα καράβια. Βάρκες δε, πάρα πολλές έχουν χαθεί στο στενό αυτό. Κατά τις 14.00 η τρικυμία έφτασε στην μεγαλύτερη της ένταση. Πελώρια κύματα που διαδέχονταν το ένα το άλλο, εξορμούσαν πάνω στο μικρό σκάφος και ζητούσαν να το καταπιούν. Αφρισμένα και μανιασμένα, έσπαγαν στα πλευρά του μικρού καραβιού και τα νερά έμπαιναν από τη μία ως την άλλη άκρη του καταστρώματος και βρίσκοταν πια σε άμεσο κίνδυνο.

Ξαφνικά, ένα τεράστιο κύμα, κατόπιν δεύτερο και τρίτο πλήττουν το σκάφος που αρχίζει να γέρνει από τη μία πλευρά. Οι συσσωρευμένοι στο κατάστρωμα ναύτες που με βία συγκρατούνταν όρθιοι, μετακινούνται προς την αντίθετη πλευρά. Τότε πια το καράβι γέρνει πολύ κι ένα τεράστιο κύμα πλημμυρίζει το μηχανοστάσιο. Η κλίση του πλοίου αυξάνεται και στον πρώτο ισχυρό κλυδωνισμό όλοι οι ναύτες που ήταν στο κατάστρωμα, σαν συμπαγής μάζα, εκύλισαν στην θάλασσα. Η ορμητικότητα των «κυλιόμενων» στη θάλασσα ναυτών επέκτεινε την κλίση, το σκάφος έχασε την ισορροπία του, ανετράπη και  γερμένο όπως ήταν το κατάπιε ακαριαία ένα τεράστιο κύμα! Βουλιάζοντας το καράβι, συμπαρέσυρε όλους στο υπόφραγμα ευρισκόμενους αξιωματικούς και ναύτες λόγω της σχηματισθείσης δίνης… Εκείνη την ώρα, οποιαδήποτε βοήθεια ήταν αδύνατη. Σίγουρο κίνδυνο διέτρεχε κάθε μικρό πλεούμενο που θα πλησίαζε στον τόπου του ναυαγίου. Με σήματα μόνο ειδοποιήθηκε το ατμόπλοιο «ΜΥΚΟΝΟΣ» που βρίσκονταν κοντά στο λιμάνι κι έσπευσε ολοταχώς στον τόπο του δυστυχήματος. Έφτασε όμως αργά. Εντούτοις, η βοήθεια ήταν σημαντική, γιατί μέσα σε εκείνη την αντάρα, μπόρεσε να περισυλλέξει από τη  θάλασσα, περί τους 40 άντρες που κολυμπούσαν απεγνωσμένα και να τους αποβιβάσει στην Δραπετσώνα.

Το θλιβερό άγγελμα του ναυαγίου, προκάλεσε σπαραγμό ψυχής, συγκίνηση μεγάλη και θλίψη βαθύτατη στις τάξεις του Π.Ν. Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, ναύτες, συγγενείς και φίλοι των ναυαγών έσπευσαν προς την Δραπετσώνα και ζητούσαν πληροφορίες από αυτούς που γλύτωσαν για τη τύχη των συγγενών και των φίλων τους.

Δυνάμεις ναυτών με επικεφαλής των Πλωτάρχη τότε Αλεξανδρή και τον Ανθ/ρχο Νεόφυτο, είχαν αναλάβει την περισυλλογή των ναυαγών και των πτωμάτων. Ύστερα από λίγες ώρες που κόπασε κάπως η θάλασσα, ατμάκατοι και σωσίβιες βάρκες του Π.Ν. και ιδιωτικές έφτασαν στον τόπο του ναυαγίου και άρχισαν να μαζεύουν τα επιπλέοντα που ανήκαν στα τραγικά θύματα ου ναυαγίου. Πηλίκια, μπελαμάνες,  κολλαρίνες, που λίγη ώρα πριν εστόλιζαν όμορφα και λεβέντικα παλικάρια, ανασύρονταν από τα κύματα, λείψανα μίας φρικαλέας καταστροφής….

Κάμποσοι από τους ναυαγούς μπόρεσαν κολυμπώντας να φτάσουν ως την Δραπετσώνα, εκεί όμως τσακίστηκαν στα βράχια από τα πελώρια κύματα κι έκεί άφησαν την τελευταία τους πνοή….

Οι φαντάροι, όσοι δεν ήξεραν κολύμπι, ζύγωναν τους ναύτες για να σωθούν, και στο τέλος τους έπνιγαν και αυτούς αγκαλιάζοντάς τους…

Όταν πια βασίλεψε ο ήλιο κι η νύχτα άπλωνε τις σκοτεινές φτερούγες της, όλα τα πλεούμενα εξακολουθούσαν την πένθιμη αλιεία τους με την βοήθεια των ισχυρών προβολέων των θωρηκτών μας από το Κερατσίνι.

Ανάμεσα στους πνιγέντες ήταν κι ο γαμπρός του υπογράφοντος, αρχικελευστής αποθηκάριος Παν. Λιανός.

Το Αλέξανδρος Ζ, ήταν ένα μικρό ρυμουλκό που ναυπηγήθηκε το 1920 στην Ολλανδία, από την εταιρεία NV Baanhoek.
Είχε 158 τόνους, μήκος 28 μέτρων και πλάτος 20.6 μ.
Το Ζ στο όνομα του είναι από την εταιρεία Ζαλοκωστα, στην οποία ανήκε.

Το ναυάγιο του Αλέξανδρου Ζ είχε προκαλέσει εθνικό πένθος το 1923. Χιλιάδες πολίτες παρακολούθησαν την κηδεία και αργότερα την μνημόσυνο δέηση πάνω στην Ψυτάλλεια.

Πνίγηκαν συνολικά 297 άτομα (12 αξιωματικοί, 87 υπαξιωματικοί, 193 ναύτες και 5 τεχνίτες).

 
Ο απολογισμός αυτός ήταν αρκετός ώστε το ναυάγιο αυτό να θεωρείται ως η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία που έπληξε ποτέ το Πολεμικό Ναυτικό.
Μεταξύ των θυμάτων ήταν και 30 Ποριώτες, που υπηρετούσαν στο Πολεμικό Ναυτικό. 

Τότε ο Σύνδεσμος των εν Αθήναις και Πειραιεί Τροιζηνίων διέθεσε για τις οικογένειές τους 1.000 δραχμές-τότε ήταν αξιόλογο ποσό.

Εις μνήμην των θυμάτων ανεγέρθη μνημείο στην Ψυτάλλεια, όπου το ΠΝ κάθε χρόνο τελεί επιμνημόσυνη δέηση.

Ο τότε Αξ/κός του ΠΝ, Θεολόγος Ι. Θεολογίδης, ο οποίος τότε υπηρετούσε στο ΛΗΜΝΟΣ, υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της πάλης του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ με τα κύματα και της βύθισής του. Να πως αφηγείται τα όσα διαδραματίσθηκαν:

«…Μόλις απομακρύνθηκε λίγο από το Κερατσίνι το «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ», η θάλασσα άρχισε να αγριεύει και πάλι. Ένα μπουρίνι, που το συνόδευε χοντρό χαλάζι, έκανε αγριότερη τη μανιασμένη θάλασσα. Από το «ΛΗΜΝΟΣ» που υπηρετούσαμε τότε, βλέπαμε τον άγριο κλυδωνισμό του σκάφους, την πάλη του πλοίου με τα κύματα κι έσφιγγε η καρδιά μας…
Το ταξίδι από το Κερατσίνι ως τον Πειραιά, αν και πολύ μικρό, μόλις μισή ώρα, εν τούτοις δεν είναι από τα ευκολότερα. Πολλές φορές η φουρτούνα μεταξύ Λειψοκουτάλας και του προλιμένα, έκανε να κινδυνεύσουν και μεγάλα καράβια. Βάρκες δε, πάρα πολλές έχουν χαθεί στο στενό αυτό.
Κατά τις 14.00′, η τρικυμία έφτασε στη μεγαλύτερη της ένταση. Πελώρια κύματα που διαδέχονταν το ένα το άλλο, εξορμούσαν πάνω στο μικρό σκάφος και ζητούσαν να το καταπιούν. Αφρισμένα και μανιασμένα, έσπαγαν στα πλευρά του μικρού καραβιού και τα νερά έμπαιναν απ’ τη μια ως την άλλη άκρη του καταστρώματος και βρίσκονταν πια σε άμεσο κίνδυνο.
Ξαφνικά, ένα τεράστιο κύμα, κατόπιν δεύτερο και τρίτο πλήττουν το σκάφος, που αρχίζει να γέρνει από τη μια πλευρά. Οι συσσωρευμένοι στο κατάστρωμα ναύτες που με βία συγκρατούνταν όρθιοι, μετακινούνται προς την αντίθετη πλευρά. Τότε πια το καράβι γέρνει πολύ κι ένα τεράστιο κύμα πλημμυρίζει το μηχανοστάσιο. Η κλίση του πλοίου αυξάνεται και στον πρώτο ισχυρό κλυδωνισμό, όλοι οι ναύτες που ήταν στο κατάστρωμα, σαν συμπαγής μάζα, εκύλισαν στη θάλασσα. Η ορμητικότητα των «κυλιόμενων» στη θάλασσα ναυτών επέκτεινε την κλίση, το σκάφος έχασε την ισορροπία του, ανετράπη και γερμένο όπως ήταν, το κατάπιε ακαριαία ένα τεράστιο κύμα! Βουλιάζοντας το καράβι, συμπαρέσυρε όλους τους ευρισκόμενους στο υπόφραγμα αξιωματικούς και ναύτες λόγω της σχηματισθείσης δίνης».

 Την επομένη του ναυαγίου, κινητοποιήθηκε διαταγή του Υπουργού Ναυτικών με το εξής σήμα: «Προς απάσας τας ναυτικάς αρχάς να τηρηθεί μηνιαίο πένθος δια το τραγικόν δυστύχημα της Ψυττάλειας. Πάντες δε αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες να φέρουν επί του αριστερού βραχίονος πένθος».