Πλωτάρχης Μιχαήλ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ, Κυβερνήτης Υποβρυχίου ΠΡΩΤΕΥΣ, (Υ-3)

Σαν σήμερα 26 Δεκεμβρίου 1940 Το υποβρύχιο "ΠΡΩΤΕΥΣ" (Υ-3) με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Χατζηκωνταντή, απέπλευσε από τον Ναύσταθμο για την τέταρτη και τελευταία του περιπολία....

Πλωτάρχης Μ. Χατζηκωνσταντής,
Κυβερνήτης, επί του καταστρώματος
του Υ/Β το 1938. ΦΩΤΟ: Περίπλους

Γράφει ο Α. Χ. Χατζηκωνσταντής, Ομότιμος Καθηγητής ΣΝΔ

Το «πρόσωπο» του ηρωικού Πλωτάρχη Χατζηκωνσταντή ως αξιωματικού είναι γνωστό... Οι «γραπτές πηγές» και η «φήμη» τον παρουσιάζουν ως ένα εξαίρετο από πάσης απόψεως αξιωματικό, μία δε περιληπτική τέτοια παρουσίαση, θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη:
Πλωτάρχης Μιχαήλ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ Κυβερνήτης Υποβρυχίου ΠΡΩΤΕΥΣ, (Υ-3). Ο Κυβερνήτης του Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3), Πλωτάρχης [1] Χατζηκωνσταντής Μιχαήλ, θεωρείτο από τους ικανότερους Κυβερνήτες υποβρυχίων. Είχε συντάξει το εγχειρίδιο των Γαλλικών υποβρυχίων, απαύγασμα δεκαετούς πείρας. Είχε εξασκήσει άριστα το Επιτελείο και το πλήρωμά του ήταν δε ευσυνείδητος, φιλότιμος, επίμονος μετά σχολαστικότητος και διψούσε για δράση. Ο ηρωικός του θάνατος και η απώλεια του εκλεκτού υποβρυχίου του, που εβυθίσθη αύτανδρο, δημιούργησαν τότε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στον υποβρύχιο κλάδο του Στόλου μας. Όμως, η επιτυχής επίθεση του ΠΡΩΤΕΩΣ, σε συνδυασμό με την αίγλη της υπέρτατης θυσίας του, συνεχίζει τη λαμπρή θαλασσινή και πολεμική παράδοση του Έθνους, και προσθέτει μία επιπλέον ένδοξη σελίδα στην Ελληνική Ναυτική Ιστορία.
Ας δούμε όμως, (με κάποιες περισσότερες λεπτομέρειες), την πορεία του αξιωματικού αυτού, στην διαδρομή του από το ξεκίνημα μέχρι το μεσουράνημα της σύντομης σχετικά ζωής του.
Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 26 Νοεμβρίου του 1906. Πατέρας του ο Αντώνης Χατζηκωνσταντής από την Κάρυστο και μητέρα του η Ειρήνη, το γένος Καλοκαιρινού από παλιά γνωστή τότε οικογένεια του λιμανιού.
Στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, (ΣΝΔ), εισήλθε πρώτος το 1921, και η σταδιοδρομική αυτή επιλογή του “συν τοις άλλοις” έγινε και κάτω από την επιρροή του θείου του Ναυάρχου Χατζηκυριάκου. Στην “Διοικούσα” τάξη του της ΣΝΔ, (4η Τάξις), υπήρχε και ο αδελφός του Χρήστος. Από την ΣΝΔ εξήλθε το 1926 [2]. Πέραν του ιδίου στην τάξη του ανήκαν και οι εξής Κυβερνήτες Υ/Β, που οι περισσότεροι διεκρίθησαν ιδιαιτέρως: Γ. Ζέππος, Β. Ρώτας, Μ. Ιατρίδης, Η. Βερροιόπουλος και Α. Σπανίδης. Η φοίτησή του στη ΣΝΔ φανέρωσε ένα σπουδαστή που ενδιαφερόταν περισσότερο για τα ουσιαστικά και πολύ λιγότερο για τα εντυπωσιακά και τα επιτηδευμένα. Είχε άριστη απόδοση στα πρωτεύοντα επαγγελματικά μαθήματα θεωρητικής κατεύθυνσης. Χαμηλού προφίλ, ανέπτυξε ένα τρόπο διοίκησης που βασιζόταν στην ενσυνείδητη πειθαρχία. Κατείχε σε άριστο βαθμό τις γλώσσες Αγγλική και Γαλλική.


Κατάδυση έξω από τον λιμένα της Κέρκυρας κατά
τη διάρκεια άσκησης προ του Β΄ Π.Π. ΦΩΤΟ: Περίπλους

Οι λοιπές, μετά τον βαθμό του Σημαιοφόρου, προαγωγές του έλαβαν χώρα διαδοχικά ως εξής: Ανθυποπλοίαρχος την 10η Αυγούστου 1928, Υποπλοίαρχος την 14η Φεβρουαρίου 1934, Πλωτάρχης την 21 Ιουνίου 1938 και Αντιπλοίαρχος, (επ’ ανδραγαθία), την 19η Ιανουαρίου 1941. Ελογίσθη ως απολεσθείς την 25η Ιουλίου 1941. Τρείς μήνες μετά την προαγωγή του σε Ανθυποπλοίαρχο, εισήλθε τον Νοέμβριο του ’29 στην Σχολή Υποβρυχίων. (Τοποθετημένος στην Βάση Υποβρυχίων). Έτσι άρχισε την σταδιοδρομία του στα Υ/Β, όπου συμπλήρωσε 22 πλήρη εξάμηνα από του 1930 μέχρι του 1940.
Στον ΠΡΩΤΕΑ υπηρέτησε σχεδόν συνεχώς, εάν εξαιρέσει κανείς 5½ μήνες αθροιστικά ως Ανθυποπλοίαρχος στα Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ - ΝΗΡΕΥΣ - ΓΛΑΥΚΟΣ και 1½ μήνα στον ΤΡΙΤΩΝΑ ως Πλωτάρχης Κυβερνήτης. Κατά συνέπεια το “πλοίο του” το ήξερε πολύ καλά... από όλες τις απόψεις...
Ας δούμε όμως τώρα, το πως κρίνει ο Αρχηγός Στόλου Υποναύαρχος Ε. Καββαδίας [3] τον Κυβερνήτη του ΠΡΩΤΕΑ.
Να σημειωθεί ότι τον είχε υπό τας διαταγάς του πλέον της πενταετίας.
Στις αρχές του 1935 ο τότε Υποπλοίαρχος Μ. Χατζηκωνσταντής υπηρετούσε ως Ύπαρχος στον ΠΡΩΤΕΑ και μετά το κίνημα του Μαρτίου, (πριν από το καλοκαίρι), παρέλαβαν ο μεν Πλωτάρχης Β. Κύρης Κυβερνήτης του Υποβρυχίου και Α.Δ.Υ. [4] ο τότε Πλοίαρχος Ε. Καββαδίας. Το ενδιαφέρον του Καββαδία για τα θέματα της διοίκησης αυτής ήταν ζωηρότατο και τέτοιο διατηρήθηκε και όταν ανέλαβε ως Υποναύαρχος την Αρχηγία του Στόλου τον Οκτώβριο 1939.
Λέγει λοιπόν:
«O Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής, δικαίως θεωρούμενος ως εις εκ των ικανωτέρων Κυβερνητών υποβρυχίων διεκρίνετο διά την επιμονήν και την φιλοτιμίαν του. Ομιλών προ του απόπλου του είχε πληροφορηθεί την επιτυχίαν του Ιατρίδη και δεν απέκρυπτεν ότι θα προσεπάθει να τον υπερβή.
Η επίμονος παραμονή του εις το αυτό σημείον μετά τον πρώτον τορπιλλισμόν, πιθανώτατα συνέτεινεν εις την καταστροφήν του πλοίου του, καθ’ ην απωλέσθησαν μετ’ αυτού εξαιρετικώς εκλεκτόν Επιτελείον και εν των καλυτέρων πληρωμάτων Υ/Β, δεδομένου ότι ο Κυβερνήτης του ήτο ο συντάξας το εγχειρίδιον διά τα υποβρύχια ταύτα, απαύγασμα δεκαετούς πείρας και εργασίας της Α.Δ.Υ. Ήτο, όπως πάντοτε, η τύχη του Ναυτικού να χάνει τους αριστείς του. Επειδή ήτο το πρώτον απωλεσθέν πλοίον και δη αύτανδρον, εζήτησα την μετά θάνατον προαγωγήν και παρασημοφορίαν...
Ούτως εδικαιώνοντο αι προβλέψεις μου διά την απόδοσιν των Υ/Β εν πολέμω, αφού δι’ αυτών και ουχί διά των Αντιτορπιλλικών παρηνωχλείτο ο ανεφοδιασμός του εχθρού».


Υπαξιωματικοί και ναύτες του Υ/Β στην πρύμνη.
ΦΩΤΟ: Περίπλους

(Οι κρίσεις του Ναυάρχου Δ. Φωκά [5] είναι σχεδόν ταυτόσημες, αφού αποτελούν αναπαραγωγή των πρώτων που έδωσε ο φυσικός αρχηγός του).

Πέρα όμως από αυτά, θα ήταν ίσως σκόπιμο να δούμε τον «Μάκη» [6], από μία άλλη οπτική γωνία. Να δούμε το ανθρώπινό του πρόσωπο, μέσα από τα μάτια αυτών που τον έζησαν από κοντά ή που εν πάση περιπτώσει είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν κάποια από τα στοιχεία του χαρακτήρα του.
Ας ξεκινήσουμε με τον γιό του Νίκο:

«Οι αναμνήσεις απ’ τον πατέρα μου είναι ελάχιστες διότι χάθηκε όταν εγώ ήμουν πέντε ετών. Εκείνη την εποχή, με τον πόλεμο προ των πυλών, ο πατέρας μου ευρίσκετο συνεχώς στο υποβρύχιο, και οι μετακινήσεις του γινόντουσαν πρωϊνές συνήθως ώρες, όταν εγώ φυσικά σαν μωρό, κοιμόμουνα.
Από τις λίγες φορές που τον είδα, εντύπωση μου είχε προξενήσει η γαλήνη και η ευγένειά του, όπου ποτέ δεν είχε υψώσει φωνή στον αδελφό μου τον Αντώνη και σε μένα, μολονότι είμασταν πολύ ζωηρά και δύσκολα παιδιά. Τον θυμάμαι πάντα σιωπηλό και ολιγόλογο.
Εντύπωση μου είχε κάνει η λέξη ΝΤΑΝΤΣΙΧ που άκουσα μερικές φορές να αναφέρει συζητώντας με την μητέρα μου.
Όλοι βέβαια τώρα ξέρουμε τι εσήμαινε η λέξη αυτή στην πορεία προς τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Ο παλαίμαχος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου κ. Παύλος Φαγογένης, που υπηρέτησε χρόνια στα Υποβρύχια μας λέγει:
«Ήταν ένας λεβέντης... Τον έβλεπα στην προβλήτα των Υ/Β... Ένας κύριος... Σοβαρότατος πάντα... Τι αξιωματικός!!! ... Κατά γενική ομολογία ήταν ο καλύτερος των Κυβερνητών του στολίσκου των Υ/Β...
Ήταν όμως και ένας θαυμάσιος άνθρωπος συνάμα... Η αγάπη και η φροντίδα του για το πλήρωμά του ήταν μεγάλη... Αλλά και το πλήρωμα από την πλευρά του τον σεβόταν και έτρεφε γι’ αυτόν αφάνταστη αγάπη».
«Ήθελε να κάνει κάτι μεγάλο... Να επιτεθεί σε εχθρική νηοπομπή...
Τον βλέπω σαν τώρα να δαγκώνει το τσιμπούκι του.
Όταν τον χάσαμε λυπήθηκε όλο το πλήρωμα της Βάσης Υποβρυχίων».

Ας περάσουμε τώρα στον Ναύαρχο Γεώργιο Μόραλη, επίτιμο Αρχηγό Στόλου, παλαίμαχο και αυτόν του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου:
«Υπηρετούσα τότε σημαιοφόρος στον ΑΒΕΡΩΦ. Ένα πρωί ήμουν λέμβαρχος στην ατμάκατο του Αρχηγού Στόλου Υποναυάρχου Επαμεινώνδα Καββαδία και τον πήγα στην Βάση Υποβρυχίων για να δεί το Σκοπευτικό Σύστημα Βολής Τορπιλλών [7] του Πλωτάρχη Χατζηκωνσταντή.
Θυμάμαι πως είχε κάνει μεγάλη εντύπωση σ΄όλους τους Αξιωματικούς του Στόλου και συζητιόταν ευρύτατα στα διάφορα καρέ πλοίων και υπηρεσιών, η ευρεσιτεχνία του Χατζηκωνσταντή που οφειλόταν όπως όλοι τότε ομολογούσαν στη βαθειά γνώση που είχε ο Πλωτάρχης στα θέματα των Υποβρυχίων και τορπιλών. Ο ανηψιός του ήρωα Αντώνης... γιός του Ναυάρχου Χ. Χατζηκωνσταντή, αδελφού του Κυβερνήτου του ΠΡΩΤΕΑ, μας λέει:
«Ο θείος Μάκης ήταν πολύ ζεστός στις σχέσεις του με την οικογένεια. Έτσι στις 25 Δεκεμβρίου του 1940, που γιόρταζε ο αδελφός του Χρήστος, ήλθε μαζί με την γυναίκα και τα παιδιά στο σπίτι μας, κοντά στην πλατεία Αμερικής. Όπως μου έλεγε η μητέρα μου οι δύο άντρες είχαν καθίσει λίγο ξέχωρα προς το γραφείο του πατέρα μου. Το θέμα της συζήτησης του θείου Μάκη και του πατέρα ήταν: η προοπτική του πολέμου, ο σχολιασμός των πρόσφατων θαυμάσιων αποτελεσμάτων του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ υπό τον Μίλτονα Ιατρίδη και στην συνέχεια η επόμενη επιθετική περιπολία του ΠΡΩΤΕΑ στο στενό του ΟΤΡΑΝΤΟ. Ο θείος κάπνιζε το τσιμπούκι του και κάποια στιγμή απευθυνόμενος στην ομήγυρη είπε: ΟΥΚ ΕΑ ΜΕ ΚΑΘΕΥΔΕΙΝ ΤΟ ΤΟΥ ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ [8] ΤΡΟΠΑΙΟΝ.
Ο θείος απέπλευσε με τον ΠΡΩΤΕΑ την επομένη 26η Δεκεμβρίου για τον τομέα της περιπολίας του. Τρεις μέρες μετά, ο ΠΡΩΤΕΥΣ εβυθίσθη αύτανδρος την 29η Δεκεμβρίου στις προσβάσεις ΑΥΛΩΝΟΣ».



Τέλος ας δώσουμε τον λόγο στον Αντιπλοίαρχο Ευάγγελο Κουρή, παλαίμαχο επίσης του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος ναι μεν δεν γνώρισε παρά μόνο εξ όψεως τον Μιχάλη Χατζηκωνσταντή, ευρέθη όμως στον κύκλο και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των υπηρετούντων στα Υ/Β κατά την περίοδο εκείνη, οι οποίοι τον ήξεραν από κοντά... τον τίμησαν και τον κρατούσαν ζωντανό με την σκέψη και την συναδελφική τους αγάπη:
«Ο ήρωας Μ. Χατζηκωνσταντής έφυγε πολύ ενωρίς και έτσι δυστυχώς δεν είχα την τιμή να τον γνωρίσω από κοντά. Εάν όμως δεν με απατά η μνήμη μου τον είδα μια ημέρα εις τη βάση των υποβρυχίων κάτω από το μπαλκόνι του γραφείου του τότε Διοικητή των υποβρυχίων Πλοιάρχου Ξηρού να συζητά με άλλους αξιωματικούς των υποβρυχίων. Τους κοίταγα όλους με θαυμασμό και μου φαίνονταν ημίθεοι!
Την τάξη μας (1936-1940) [9] με την έναρξη του πολέμου, ως σημαιοφόρους, μας τοποθέτησαν προσωρινώς στον Αβέρωφ που ήταν στον προβλήτα Έλλη πριν μεθορμίσει στην Ελευσίνα.
Τη συγκεκριμένη ημέρα που τον είδα είχα πάει εις την βάση να δω τα τότε παράδοξα για εμένα μαύρα καταδυόμενα πλοία και τούτο διότι από μικρός αισθανόμουν μία έλξη προς αυτά από χρόνια πριν, που είδα ένα αγκυροβολημένο στην Κέρκυρα. Ήμουν στους ναυτοπροσκόπους και την ημέρα εκείνη κωπηλατήσαμε προς το υποβρύχιο και το περιεργαζόμεθα.
Όταν χάθηκε το Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ και μαζί του όλο το πλήρωμα, κατόπιν μιας επιτυχούς επιθέσεως με βεβαιωμένη (εκ των υστέρων) βύθιση μεγάλου Ιταλικού οπλιταγωγού, προσπαθούσα να βρω ποιος ήτο ο Κυβερνήτης μεταξύ των αξιωματικών που είχα δει στη βάση. Μου είπαν ότι ήτο ο Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής... εκείνος με το τσιμπούκι.
Αισθάνθηκα μια φοβερή λύπη αλλά και ένα θαυμασμό για τον άνθρωπο αυτό μέχρι του σημείου που το νεανικό μου μυαλό σαν νέος αξιωματικός με έκανε να τον ζηλεύω για την ανδρεία του και το ένδοξο τέλος του. Έκτοτε η επιθυμία μου ήταν να καταταγώ στα υποβρύχια. Ευχαριστώ το Θεό που με αξίωσε...
Όταν μετά από καιρό με εισήγαγε στα υποβρύχια ο Μ. Ιατρίδης, είχα την ευκαιρία να τον ρωτήσω περί Χατζηκωνσταντή.
Μου εξέφρασε τον θαυμασμό του. Συχνάκις εις την βάση των υποβρυχίων εις την Μέση Ανατολή που ήταν το Α/Π [10] Κορινθία η συζήτησις ήτο περί Χατζηκωνσταντή και Πρωτέως.
Έτσι λοιπόν είχα τη ευκαιρία να δω την εκτίμηση που όλοι είχαν για τον Χατζηκωνσταντή ως Αξιωματικόν, ως “υποβρύχιον” [11] αλλά και ως άτομο.
Βεβαίως δεν υπήρξε ο μόνος ήρωας των υποβρυχίων.
Υπήρξαν και άλλοι, που ως γνωστό, και εάν δεν απατώμαι “134”, αναλογικά πολύ υψηλός φόρος αίματος. Εντούτοις όμως ο Χατζηκωνσταντής υπήρξε ο πρώτος, αυτός και το πλήρωμά του, που καθώς μου έλεγαν παλαιότεροι υποβρύχιοι τον εκτιμούσε και τον αγαπούσε αφάνταστα. Η επίθεση του Πρωτέως ήτο επιτυχέστατη, αλλά δυστυχώς το επιστόμιο εσωτερικού εξαερισμού και αναπληρώσεως του βάρους των τορπιλών με θαλάσσιο νερό δεν λειτούργησε ως έπρεπε, (μηχανική βλάβη ή καθυστέρησις χειρισμού), και έτσι το υποβρύχιο παρουσίασε ανοδική τάση και το πρωραίο μέρος του φάνηκε, δίνοντας την ευκαιρία εις το συνοδό να του επιτεθεί.
Το τελευταίο που θα πω είναι ότι η Ελλάς ήτο, είναι, και θα είναι υπερήφανη για αξιωματικούς σαν τον Χατζηκωνσταντή».

Με βάση τα ανωτέρω έχουμε μία αρκετά καθαρή εικόνα του “ΠΛΩΤΑΡΧΗ Μ. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗ” και του ανθρώπου “ΜΑΚΗ”.
Στο Παράρτημα 1 παρέχονται ορισμένες πληροφορίες για το Υποβρύχιο ΠΡΩΤΕΥΣ τα κατασκευαστικά, επιχειρησιακά και ιστορικά στοιχεία του σε περίληψη. Στο Παράρτημα 2 παρέχονται λεπτομέρειες που αναφέρονται στις συνθήκες καταβύθισης του Υποβρυχίου.
Τον γενναίο Κυβερνήτη δεν μπορούμε να τον διαχωρίσουμε από το ηρωικό πλήρωμά του, ούτε από το Υποβρύχιό τους τον “ΠΡΩΤΕΑ”, που του έδωσαν ζωντάνια και πνοή...


Στο κατάστρωμα του Υ/Β εν όρμω Ναυστάθμου Σαλαμίνας
το 1935. Διακρίνονται από δεξιά: Υποπλοίαρχος
Μ. Χατζηκωνσταντής (Ύπαρχος), Πλοίαρχος Ε. Καββαδίας
(Διοικητής Υ/Β), Πλωτάρχης Β. Κύρης (Κυβερνήτης) και
άγνωστος (Υπασπιστής Διοικητού). ΦΩΤΟ: Περίπλους

Έτσι... όλες μαζί αυτές οι ψυχές, σφιχταγκαλιασμένες, ανέβηκαν στα ουράνια της δόξας και της τιμής με την υπέρτατη θυσία και προσφορά τους. Μαζί βρίσκονται και τα υλικά τους στοιχεία στο βυθό της Αδριατικής... τα αγιασμένα αυτά σκηνώματα μέσα στον άγιο χαλύβδινο τάφο τους... τον “ΠΡΩΤEΑ” τους... τον “ΠΡΩΤΕΑ” μας.

http://perialos.blogspot.gr/2014/12/blog-post_12.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Προήχθη έπ’ ανδραγαθία σε Αντιπλοίαρχο, μετά θάνατον.
[2] Ημερομηνία ορκωμοσίας η 16η Ιανουαρίου 1926.
[3] Σελίδα 194 του βιβλίου του... «Ο Ν. Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα».
[4] Ανώτερος Διοικητής Υποβρυχίων.
[5] “Έκθεση σχετικά με την δράση του Ναυτικού κατά τον Πόλεμο 1940- 1944”, σελίς 160.
[6] Έτσι ανεφέρετο στο πρόσωπό του, όλη η Βάση Υποβρυχίων. Έτσι αναφέρεται γι΄ αυτόν και ο Ηλίας Τσουκαλάς, ένα άλλο «ιερό τέρας» των υποβρυχίων.
[7] Σ.τ.σ. Δεν διεσώθησαν στοιχεία κατασκευαστικά ή άλλα επί του σκοπευτικού. Κατά πληροφορίες της Λουκίας Χατζηκωνσταντή που φθάνουν σε μας μέσω του Νικολάου Χατζηκωνσταντή, ο μηχανισμός παρεδόθη στον Βρεττανό εμπειρογνώμονα Πλωτάρχη Henry Baker RN. Όμως ενωρίτερα είχε επινοήσει ωρολόγιο επιθέσεων όπως προκύπτει από Υπουργική ευαρέσκεια το 1932. (Δες σχετικά το συνημμένο Παράρτημα σ.σ. στο Β΄ΜΕΡΟΣ).
[8] Σ.τ.σ. Με παράφραση του «Μίλτονα» σε «Μιλτιάδη».
[9] Είσοδος στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1936 και έξοδος το 1940.
[10] Σύντμηση της λέξης “Ατμόπλοιο”.
[11] Αξιωματικό που έχει σταδιοδρομήσει στα Υποβρύχια.

(Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τ. 85, σ. 44, Οκτ-Δεκ 2013, έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)