ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΑΤΡΑΧΑΝΘΡΩΠΟΙ: H.M.S Perseus

Από τον Κώστα Θωκταρίδη και την Ρένα Γιατροπούλου

6 Δεκεμβρίου 1941.Ώρα 10:00 το βράδυ.

Το βρετανικό υποβρύχιο PERSEUS περιπολεί στην επιφάνεια, νότια της Κεφαλονιάς. Ξαφνικά μία τρομερή έκρηξη συγκλονίζει το υποβρύχιο. Πριν προλάβει το πλήρωμά του να συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί το PERSEUS παίρνει κλίση. Από την πλώρη του εισρέουν νερά. Το ίδιο και από την ανοιχτή ανθρωποθυρίδα του πυργίσκου. Μέσα σε δευτερόλεπτα το υποβρύχιο PERSEUS βυθίζεται παρασύροντας μαζί του στα παγωμένα και σκοτεινά νερά του Ιονίου, 60 αξιωματικούς και ναύτες. Ανάμεσά τους και τον Έλληνα Υποπλοίαρχο Νίκη Μέρλιν. Νεκροί: 59 Επιζώντες: 1

Τι συνέβη τη μοιραία εκείνη νύχτα του Δεκέμβρη; Πως κατάφερε να διασωθεί ο μοναδικός επιζώντας; Ποιοι τον αμφισβήτησαν και γιατί;
Τι μυστικά κρύβει το ναυάγιο του βρετανικού υποβρυχίου;
Ερωτήματα που έμειναν αναπάντητα πάνω από μισό αιώνα προβληματίζοντας τους αξιωματικούς του Βρετανικού Ναυαρχείου. Μυστήρια που κατάφερε να εξιχνιάσει το Δεκέμβριο του 1997, ο Κώστας Θωκταρίδης με την ερευνητική του ομάδα.

Η ΜΟΙΡΑΙΑ AΠΟΣΤΟΛΗ

Το υποβρύχιο PERSEUS με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Edward Ted Nicolay αναχώρησε από τη Μάλτα στις 24-11-1941 για επιθετική περιπολία στον κόλπο του Τάραντα και το Ιόνιο Πέλαγος. Μετά το πέρας της αποστολής επρόκειτο να επιστρέψει στη βάση του, στην Αλεξάνδρεια. Στο υποβρύχιο επιβιβάστηκαν – εκτός από το μόνιμο πλήρωμά του - ο θερμαστής John Capes και ο Έλληνας Υποπλοίαρχος Νίκης Μέρλιν.
Ο Capes βρισκόταν στη Μάλτα για να τακτοποιήσει μία νομική του υποχρέωση και τώρα έπρεπε να επιστρέψει στο πλοίο που υπηρετούσε, στην Αλεξάνδρεια. Ο Υποπλοίαρχος Μέρλιν βρισκόταν με το υποβρύχιο ΓΛΑΥΚΟΣ – στο οποίο υπηρετούσε τότε ως ύπαρχος – στη Μάλτα, όταν αποφασίστηκε ότι το ελληνικό σκάφος θα έμενε στο νησί για γενική επισκευή. Ο Υποπλοίαρχος Μέρλιν, έπρεπε τότε να μεταφερθεί στην Αλεξάνδρεια όπου επρόκειτο να τοποθετηθεί κυβερνήτης σε ένα από τα ελληνικά υποβρύχια. Η μεγάλη του αγάπη για τους χαμαιλέοντες του βυθού, τα υποβρύχια, τον έκανε να ζητήσει από τον τότε Αρχηγό Στόλου Ε. Καββαδία να επιβιβαστεί στο 'PERSEUS' και να μεταφερθεί με αυτό στην Αλεξάνδρεια. Έτσι κι έγινε, παρά τους αρχικούς δισταγμούς του Ε. Καββαδία. Το ΗΜS/m PERSEUS ξεκίνησε για τη μοιραία του περιπολία, με δύο «φιλοξενούμενους». Αυτό που δεν γνώριζαν, ήταν ότι ο ένας θα ζούσε μία από τις πλέον απίστευτες περιπέτειες στα ναυτικά χρονικά ενώ ο άλλος θα έκανε το τελευταίο ταξίδι της ζωής του, ανήμερα της ονομαστικής του γιορτής έξω από την ιδιαίτερή του πατρίδα, την Κεφαλονιά …
Το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου του 1941, το υποβρύχιο PERSEUS περιπολούσε στην επιφάνεια, στην θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κεφαλονιά και την Ζάκυνθο. Η νύχτα ήταν ιδιαίτερα σκοτεινή και φυσούσε αέρας. Ο ναύτης John Capes ξεκουραζόταν στο διαμέρισμά του, που βρισκόταν στην πρύμνη κοντά σε μία άδεια βάση τορπιλών, πίνοντας ρούμι από ένα παλιό μπουκάλι που είχε φυλάξει.
Ξαφνικά μία τρομακτική έκρηξη ταρακούνησε το υποβρύχιο από την πλώρη μέχρι την πρύμνη. Ο J.Capes εκτινάχθηκε από το αυτοσχέδιο κρεβάτι του στον μπροστινό μπουλμέ. Τα φώτα έσβησαν. Ακούγονταν κραυγές πανικού ενώ ο φρικτός θόρυβος από τους τόνους νερών που εισέρχονταν στο πλοίο, παρέλυε τα νεύρα. Το υποβρύχιο είχε συγκρουστεί με κάτι - πιθανότατα νάρκη - και βυθιζόταν με την πλώρη… Το πρωραίο τμήμα του χτύπησε στο βυθό κάνοντας έναν τρομερό κραδασμό και το σκάφος αιωρήθηκε για ένα λεπτό, ακουμπώντας στην κορυφή του. Μετά η πρύμνη ακούμπησε στο βυθό για πάντα. Μέσα σε δευτερόλεπτα το HMS/m PERSEUS είχε γίνει o υγρός τάφος 59 αξιωματικών και ναυτών. Ανάμεσά τους, ήταν και ο Έλληνας Υποπλοίαρχος Νίκης Μέρλιν, που είχε ο ίδιος ζητήσει να επιβιβαστεί στο βρετανικό υποβρύχιο με το οποίο έμελλε να κάνει την τελευταία του περιπολία...

ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΔΙΑΦΥΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ

Ως εκ θαύματος, τα πίσω διαμερίσματα δεν είχαν ακόμη πλημμυρίσει, μέχρι και τη στιγμή που το υποβρύχιο έφθασε στον πυθμένα του Ιονίου. Ο ναύτης John Capes αν και χτυπημένος στο πίσω μέρος του σώματός του, ήταν ακόμη ζωντανός. Ο πόνος ήταν διαπεραστικός, αλλά δεν υπήρχε καιρός για χάσιμο. Ψηλαφώντας γύρω του, βρήκε τον φακό που υπήρχε πάντα κοντά στην μπουκαπόρτα διαφυγής. Ευτυχώς λειτουργούσε. Οι ισχυρές ακτίνες του διαπέρασαν την υγρή ομιχλώδη ατμόσφαιρα που είχε ήδη αρχίσει να μυρίζει μπογιά, η οποία προερχόταν από ένα αναποδογυρισμένο δοχείο. Επιστρατεύοντας όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει ο Capes, άρχισε να αναζητά τους συντρόφους του. Μπαίνοντας στο μηχανοστάσιο είδε τους ηλεκτρολόγους που είχαν σκοτωθεί - προφανώς - πέφτοντας πάνω στους ενεργούς διακόπτες. Το θέαμα ήταν μακάβριο… Ανάμεσα στους νεκρούς και τα συντρίμμια κατάφερε να εντοπίσει 3 συντρόφους του, που ήταν βαριά τραυματισμένοι αλλά ζωντανοί.
Λίγο πιο πέρα ήταν η πόρτα του μπουλμέ , κλειστή … αλλά όχι από ανθρώπινα χέρια. Τα παξιμάδια δεν είχαν ασφαλιστεί. Πρέπει να είχε κλείσει απότομα από την ισχυρή έκρηξη και τώρα τη συγκρατούσε στη θέση της το νερό που την πίεζε από την άλλη πλευρά. Έτριζε κάτω από την μεγάλη πίεση ενώ πίδακες νερού διέρρεαν από τον λαστιχένιο αρμό σε όλο τον χώρο.
" Αυτή η πόρτα - θυμάται ο John Capes - έσωσε εμένα και τους τρεις τραυματισμένους άντρες που είχα βρει ζωντανούς στα συντρίμμια. Η θέση μας ήταν πραγματικά τρομακτική. Το νερό ανέβαινε στα ύφαλα του μηχανοστασίου ενώ ήμασταν περικυκλωμένοι από τα ακρωτηριασμένα σώματα μιας ντουζίνας νεκρών. Το HMS/m PERSEUS ήταν πλέον ένας κρύος τάφος περικυκλωμένος από την αμείλικτη θάλασσα". Εκείνη τη στιγμή ο Capes σκέφτηκε το μπουκάλι με το ρούμι. Το κρύο είχε αρχίσει να τους διαπερνά και μόνο το ποτό θα τους ζέσταινε όλους και γρήγορα. Ήπιαν και οι τέσσερις από μερικές αναζωογονητικές γουλιές. Αμέσως μετά ο Capes μετέφερε τους τραυματίες στο πρυμναίο διαμέρισμα. Εκεί υπήρχε μία έξοδος διαφυγής η οποία ήταν η μόνη ελπίδα σωτηρίας, αν δεν είχε μπλοκάρει από την πρόσκρουση. Για να καταφέρει όμως ο Capes να ανοίξει την μπουκαπόρτα διαφυγής έπρεπε να εξισορροπήσει την πίεση μέσα στο διαμέρισμα. Οι αντιδράσεις του ήταν άμεσες. " Έκλεισα την πίσω στεγανή πόρτα απομονώνοντάς μας στο πρυμναίο διαμέρισμα. Έσπασα τα λουκέτα των τεσσάρων ερμαρίων και έδεσα με ιμάντες τα ελαστικά σετ διαφυγής (DAVIS SUBMERGED ESCAPE APPARATUS, DSEA) στους συντρόφους μου".
Στη συνέχεια ο CAPES κατάφερε να λασκάρει τους σφιγκτήρες της καθόδου , να τραβήξει προς τα κάτω τον καννάβιο αγωγό διαφυγής και να τον στερεώσει στο δάπεδο. Ψάχνοντας όμως στη συνέχεια για την βαλβίδα κατακλύσεως του διαμερίσματος τον περίμενε μία δυσάρεστη έκπληξη. Ήταν παραμορφωμένη και ήταν αδύνατο να μετακινηθεί. Απελπισμένος αναζήτησε άλλο τρόπο για να πλημμυρίσει σταδιακά το διαμέρισμα. Τότε, σκέφτηκε να καταφύγει στον υποβρύχιο εκσφενδονιστήρα φωτοβολίδων αναγνωρίσεως, που χρησίμευε για την σήμανση της θέσεως του υποβρυχίου εν καταδύσει. Τελικά, κατόρθωσε με αυτό τον τρόπο να προκαλέσει την μερική κατάκλυση του διαμερίσματος. "Κίνησα απαλά τη βάνα και άρχισα να νιώθω την πίεση του νερού που έμπαινε στο σκάφος - θυμάται ο John Capes. Καθώς η θάλασσα έρεε ορμητικά προς τα μέσα, προκάλεσε μία δίνη και μετά σταθεροποιήθηκε. Ο θύλακας με τον αέρα γύρω από την έξοδο διαφυγής μειώθηκε γρήγορα. Ερχόταν λοιπόν … η θάλασσα που θα μας έσωζε, θα μας έπνιγε ή θα μας πάγωνε μέχρι θανάτου". Ο John χρησιμοποίησε τη συσκευή Davis και αναπνέοντας με δυσκολία ( η συσκευή αυτή περιείχε καθαρό οξυγόνο ) βούτηξε στο γλοιώδες στρώμα μπογιάς, πέρασε μέσα από τον αγωγό διαφυγής και άρχισε να ανεβαίνει προς τα πάνω. Ξαφνικά βρέθηκε σ' ένα μικρό θύλακα αέρα, στο ενδιάμεσο αεροστεγές τμήμα κάτω από την έξοδο διαφυγής. Τέντωσε το χέρι του και ξεβίδωσε τη μικρή στρόφιγγα εξαερισμού στο κέντρο της ατσάλινης μπουκαπόρτας. Οι στιγμές αυτές ήταν κρίσιμες, όπως περιγράφει και ο ίδιος. "Ο αέρας διέφυγε σφυρίζοντας ενώ το γλοιώδες νερό ανέβηκε πάνω από το πρόσωπό μου. Τα δόντια μου κτυπούσαν, συνειδητοποίησα ότι το οξυγόνο δεν θα μου έδινε πολλά περιθώρια ακόμα … Ωστόσο είχα πολλά να κάνω. Mε όση δύναμη μου είχε απομείνει προσπάθησα να λασκάρω τα παξιμάδια της χειρολαβής. Ευτυχώς δεν είχαν διαβρωθεί από το αλάτι και βγήκαν χωρίς δυσκολία. Όταν και το τελευταίο παξιμάδι έφυγε η μπουκαπόρτα πετάχτηκε ορθάνοιχτη και μία τεράστια φυσαλίδα αέρα διέφυγε".
Ένα παράθυρο στην ελπίδα είχε πλέον ανοίξει. Ο δρόμος προς την επιφάνεια - αν και θανάσιμα επικίνδυνος- ήταν ανοιχτός. Μία μάχη είχε κερδισθεί ο αγώνας όμως δεν είχε λήξει. Τώρα ο Capes έπρεπε να κατέβει ξανά μέσω του αγωγού διαφυγής στο ημιπλημμυρισμένο διαμέρισμα, στην οροφή του οποίου υπήρχε ακόμη αέρας εγκλωβισμένος. Με ανακούφιση διαπίστωσε ότι οι 3 συνάδελφοί του ανέπνεαν ακόμα … Τα χρονικά περιθώρια όμως λιγόστευαν. Έπρεπε να δράσει αστραπιαία. Όλοι τους φορούσαν ήδη τις ειδικές συσκευές διαφυγής Davis.

Σε τι βάθος όμως βρισκόταν το υποβρύχιο; Ένας από τους μετρητές βάθους έδειχνε 270 πόδια… αλλά κανείς δεν μπορούσε να γνωρίζει αν λειτουργούσε σωστά μετά την έκρηξη και την βύθιση του PERSEUS. Οι συσκευές Davis περιείχαν καθαρό οξυγόνο και όχι ατμοσφαιρικό αέρα και αυτό έκανε την ανάδυση ακόμα πιο δύσκολη και επικίνδυνη... Δεν είχαν όμως άλλη επιλογή… Έπρεπε να βγουν από το βυθισμένο υποβρύχιο και να επιχειρήσουν μία ανάδυση ως την επιφάνεια της θάλασσας όσο παράτολμο κι αν ήταν αυτό. Ίσως έτσι γλίτωναν από το σίγουρο θάνατο που τους περίμενε αν δεν έφευγαν …
Χωρίς άλλη καθυστέρηση ο John βοήθησε τον πρώτο τραυματία να περάσει από τον αγωγό διαφυγής και από εκεί να βγει στην παγωμένη θάλασσα.
Αμέσως μετά ακολούθησαν οι άλλοι δύο κι ύστερα ήρθε η σειρά του Capes.
Μέσα στα σκοτεινά νερά του Ιονίου, η ορατότητα ήταν πολύ περιορισμένη.
Τώρα ήταν και οι τέσσερις στον δρόμο προς την επιφάνεια. Μία διαδρομή που έπρεπε να διανύσουν αργά και σταθερά διαφορετικά οι συνέπειες θα ήταν δραματικές. Ο J.Capes έζησε στιγμές αγωνίας προσπαθώντας με κάθε τρόπο να μειώσει τον ρυθμό της ανάδυσής του. Ζαλιζόταν και ένιωθε ότι οι πνεύμονές του θα εκραγούν. Έπρεπε κάτι να κάνει αλλιώς δεν θα έβγαινε ζωντανός στην επιφάνεια. Σκέφθηκε να ξετυλίξει μία μικρή "ποδιά" που είχε επάνω του και ήταν σχεδιασμένη να λειτουργεί με τη λογική του αλεξίπτωτου, αλλά αντίστροφα. Θεωρητικά, αυτή η "ποδιά" έπρεπε να παγιδέψει το νερό και να επιβραδύνει την ανάδυση του J.Capes. Αντί γι' αυτό όμως του δημιούργησε πρόβλημα με την ισορροπία και τον αναποδογύρισε. Έτσι αναγκάστηκε ν' αφήσει την ποδιά για να επανέλθει σε κατακόρυφη θέση. Εν τω μεταξύ το μαρτύριό του συνεχίζονταν.. Η αναπνοή του γινόταν ολοένα και πιο οδυνηρή, ενώ λίγο πιο πάνω τον περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη… "Είχα ακόμη μαζί μου το φακό. Σε μια στιγμή μέσα από τις αμυδρές ακτίνες του είδα ένα μεγάλο κυλινδρικό αντικείμενο από το οποίο κρέμονταν κάτι καλώδια. Ήταν μία ακουστική νάρκη. Ο παραμικρός ήχος θα μπορούσε να την πυροδοτήσει… Ένας θεός ξέρει γιατί δεν εξερράγη. Φαίνεται ότι ήταν γραφτό μου να επιζήσω. Ο πόνος όμως συνεχώς αυξάνονταν και νόμιζα ότι δεν θ' αντέξω άλλο, όταν ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι είχα επιτέλους βγει στην επιφάνεια. Η θάλασσα ήταν λίγο ταραγμένη. Διέκρινα στον ορίζοντα έναν σκοτεινό όγκο και υπέθεσα ότι ήταν το νησί της Κεφαλονιάς. Κοίταξα γύρω αλλά δεν είδα κανένα ίχνος από τους συντρόφους μου. Δεν ήθελα να πιστέψω ότι ήμουν ο μοναδικός επιζώντας από το 60μελές πλήρωμα του PERSEUS… Το μόνο που θύμιζε τώρα την τραγική του μοίρα ήταν οι φυσαλίδες αέρα που έφθαναν ακόμα από το ναυάγιο στην επιφάνεια. Ήλπιζα ότι οι συνάδελφοί μου είχαν ήδη αρχίσει να κολυμπούν προς την ακτή. Έτσι παρά τους έντονους πόνους που ένιωθα στους πνεύμονες μου, ξεκίνησα κι εγώ να κολυμπώ προς την ξηρά".
Ιδιαίτερα ευρηματικός ο John μετέτρεψε το σάκο οξυγόνου της συσκευής Davis σε σωσίβιο, για να μπορέσει ν' αντέξει και αυτή τη δοκιμασία της πολύωρης κολύμβησης στην παγωμένη θάλασσα. Παρά τις επιπτώσεις της γρήγορης ανάδυσης που συνέχιζε να νιώθει στο σώμα του και το γεγονός ότι ήταν τραυματισμένος, δεν σκέφτηκε ούτε μια στιγμή να εγκαταλείψει τον αγώνα για τη ζωή. Οι ώρες περνούσαν κι εκείνος συνέχιζε να κολυμπά, πότε ύπτιο, πότε πρόσθιο με συχνές στάσεις ξεκούρασης , μέχρι που κάποια στιγμή συνειδητοποίησε ότι η στεριά ήταν τώρα πιο κοντά. Με αναζωογονημένο σθένος επιστράτευσε όλες τις δυνάμεις του για να καταφέρει να φθάσει στον τελικό του στόχο … την ακτή. Άρχισε πλέον να διακρίνει την τεθλασμένη γραμμή που σχημάτιζαν οι κορυφές των βουνών. Μερικά μέτρα μετά το πόδι του χτύπησε σε κάτι σκληρό. Είχε φθάσει σε μια βραχώδη παραλία. Με πολύ προσπάθεια αναρριχήθηκε στα βράχια για βρεθεί τελικά σε μία από τις επιβλητικές παραλίες της Κεφαλονιάς. Η μοίρα και η θέλησή του για ζωή τον είχαν στείλει στο πιο ωραίο και φιλόξενο νησί του Ιονίου. Εξαντλημένος πια ο Capes σύρθηκε κάτω από ένα απόκρημνο βράχο και έπεσε σε λήθαργο. Εκεί τον βρήκαν την επόμενη ημέρα οι κάτοικοι του κοντινού χωριού.

ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Οι Κεφαλλονίτες στάθηκαν για τον Άγγλο ναυαγό οι φύλακες άγγελοί του από την πρώτη στιγμή που τον βρήκαν λιπόθυμο στην παραλία κοντά στο χωριό Μαυράτα. Ο Κώστας Μαλιαγρός - ένας από τους ανθρώπους που βοήθησαν τον Capes - θυμάται πως παρά τον κίνδυνο που διέτρεχαν λόγω των Ιταλών, οι συγχωριανοί του Μιλτιάδης Χαρεράς και Χαράλαμπος Βαλλιάνος, που πρωτοβρήκαν τον ναυαγό έσπευσαν να τον κρύψουν σε μια κοντινή σπηλιά και του έδωσαν κρασί και χταπόδι για να τον συνεφέρουν. Τον περιέθαλψαν, του φρόντισαν τα τραύματά του και επί 18 μήνες τον έκρυβαν από χωριό σε χωριό και από σπίτι σε σπίτι, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ίδια τους τη ζωή. Κανείς δεν ήξερε μέχρι που θα έφτανε η αγριότητα των κατακτητών αν ανακάλυπταν πως οι ντόπιοι προστάτευαν έναν άγγλο ναυαγό. Οι Κεφαλλονίτες όμως δεν εγκατέλειψαν ούτε για μία στιγμή τον John Capes. "θ' αποτελούσε ντροπή να τον παραδώσουμε - λέει σήμερα ο κ. Γεράσιμος Ραζής ένας από τους πολλούς νησιώτες που βοήθησαν τον Βρετανό ναύτη - έναν άνθρωπο ο οποίος προερχόταν από συμμαχικό κράτος. Αποφασίσαμε να τον κρύψουμε και να του προσφέρουμε ότι μπορούσε ο καθένας. Τον μετακινούσαμε συνεχώς.” Και από που δεν πέρασε ο John Capes. Mαυράτα, Χιονάτα, Φαρακλάτα, Ραζάτα, Κουρουκλάτα, Μινιές, Κεραμιές, Σιμωτάτα, Μεταξάτα, Αργοστόλι - όλες περιοχές της Κεφαλονιάς - για να καταλήξει στον Πόρο όπου θα γνωρίσει τον Νικόλαο Βανδώρο. Έναν άνθρωπο που όχι μόνο θα φιλοξενήσει τον Capes, αλλά θα αναγκαστεί και να εγκαταλείψει πατρίδα και οικογένεια και να ταξιδέψει μαζί του μέχρι τη Σμύρνη. “Μέναμε όμως συνέχεια μέσα στο σπίτι - θυμάται ο Ν. Βανδώρος - δεν τολμούσαμε να βγούμε έξω ούτε κατά διάνοια. Ο John όμως ήθελε να βγαίνει έξω το βράδυ, γύρω στα μεσάνυχτα. Συχνά προσπαθούσαμε να τον συνετίσουμε λέγοντάς του ότι αν μας πιάσουν θα σκοτώσουν κι εκείνον κι εμάς". Μετά από 18 μήνες παραμονής του Capes στην Κεφαλονιά, βρέθηκε ο άνθρωπος που θα τον βοηθούσε να δραπετεύσει από το νησί. Ο άνθρωπος που επιλέχθηκε για να πραγματοποιήσει την επικίνδυνη αποστολή της μεταφοράς του Βρετανού ναυαγού στην Σμύρνη, ήταν ο καπετάν Μιλτιάδης Χούμας: ένας θρύλος της ελληνικής αντίστασης, μέλος της συμμαχικής οργάνωσης ΜΙ-9, που φυγάδευε με το καΐκι του ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ, Έλληνες και Άγγλους στη Μέση Ανατολή. Ο Καπετάν Χούμας, αυτός ο γνήσιος θαλασσόλυκος, ολοκλήρωσε την αποστολή του με απόλυτη επιτυχία και μετέφερε τον Βρετανό ναυαγό στον προορισμό του σώο και αβλαβή, κάνοντας ένα ταξίδι ιδιαίτερα επικίνδυνο αφού η διαδρομή ήταν γεμάτη εχθρικά πλοία και αεροπλάνα που περιπολούσαν στην περιοχή. Κατάφερε μάλιστα να ολοκληρώσει το ταξίδι αυτό σε χρόνο ρεκόρ, αφού ξεκίνησε από την Κεφαλονιά στις 31 Μαΐου του 1943 και έφθασε στην Αγρελιά την Τετάρτη 2 Ιουνίου!

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΘΙΣΜΕΝΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ

Όταν ο Κώστας Θωκταρίδης διάβασε σε κάποιο από τα σπάνια βιβλία της συλλογής του, την ιστορία του HMS PERSEUS γοητεύτηκε. Τι είχε συμβεί άραγε στο υποβρύχιο; Που ακριβώς είχε βυθιστεί; Είχε πέσει σε νάρκη ή είχε τορπιλιστεί από ιταλικό υποβρύχιο όπως υποστήριζαν κάποιοι; Όλα αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα λειτούργησαν ως μαγνήτης για τον Θωκταρίδη και την ομάδα του. Έτσι μετά από μερικούς μήνες, τον Δεκέμβριο του 1997, με την ουσιαστική βοήθεια της Ε.Τ.Α.Π.Κ.Ι (Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης & Προβολής Κεφαλληνίας) και της Κοινότητας Σκάλας, ξεκινούσε η ερευνητική αποστολή για τον εντοπισμό του υποβρυχίου PERSEUS. Πέρασαν 20 ημέρες, με καθημερινή θαλάσσια αλλά και ιστορική έρευνα μέχρι να βρεθούν τα πρώτα ενθαρρυντικά στοιχεία. Οι ενδείξεις που οδήγησαν στο θρυλικό ναυάγιο, που κείτεται σε βάθος -52 μέτρων, νότια της Κεφαλονιάς.
Οι πρώτες εικόνες από το ναυάγιο ήταν συγκλονιστικές. Το υποβρύχιο 'PERSEUS' ακουμπά στο βυθό με κλίση προς τα δεξιά. Στην αριστερή πλευρά του υποβρυχίου κοντά στην πλώρη του, υπάρχει ένα ρήγμα που προήλθε από την πρόσκρουσή του στη νάρκη. Αυτή είναι και η μοναδική, σημαντική του φθορά. Το υπόλοιπο σκαρί του είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Πάνω από μισό αιώνα στο βυθό, σαν να περίμενε κάποιον να πει την ιστορία του … Το πυροβόλο του, το τιμόνι του στη γέφυρα ,όλα είναι στη θέση τους. Οι πυξίδες του λειτουργούν ακόμα και δείχνουν την πορεία που είχε χαράξει το PERSEUS στην τελευταία του περιπολία…
Η έξοδος διαφυγής του πρυμναίου διαμερίσματος είναι ανοιχτή … όπως την άφησε ο John Capes. Τα πράγματα μέσα στο πρυμναίο διαμέρισμα θυμίζουν τις εικόνες που είχε περιγράψει ο Βρετανός ναύτης. Υπάρχει ένα μπουκάλι, μία συσκευή DAVIS, μια φόρμα αγγαρείας και 3 άρβυλα. Οι κάτοικοι του βυθού έχουν εγκατασταθεί στο σκαρί του υποβρυχίου… Δύο σμέρνες που ζουν εκεί είναι "ιδιαίτερα προστατευτικές" ως προς τη φωλιά τους, ενώ σμήνη ψαριών "περιπολούν" γύρω από το ναυάγιο..
Σε μικρή απόσταση από το ναυάγιο βρέθηκε ένα αγκυροβόλιο ιταλικής νάρκης. Άλλη μία σημαντική ανακάλυψη της υποβρύχιας έρευνας .. η αιτία της βύθισης επικυρώνεται. Το υποβρύχιο 'PERSEUS' βυθίστηκε μετά από πρόσκρουση σε ιταλική νάρκη.
Οι αρμόδιες Βρετανικές αρχές υπέθεταν ότι το υποβρύχιο είχε πέσει σε νάρκη αλλά δεν το είχαν επιβεβαιώσει μέχρι τον εντοπισμό του ναυαγίου.

ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΣΤΑ ΑΔΥΤΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ

Μία αποστολή δεν ήταν αρκετή. Όχι όταν πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα υποβρύχια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, που εντοπίζεται για πρώτη φορά. Όχι όταν το ναυάγιο αποτελεί ζωντανή απόδειξη για την πιο απίστευτη περίπτωση διαφυγής από υποβρύχιο, εν καιρώ πολέμου. Ήταν ζήτημα χρόνου … λίγους μήνες μετά τον εντοπισμό του H.M.S. PERSEUS, ο Κώστας Θωκταρίδης και η ομάδα του ήταν πάλι εκεί. Στην Κεφαλονιά, όπου ένα βρετανικό υποβρύχιο, ένας ναυαγός και οι κάτοικοι του νησιού έγραψαν ιστορία …
Οι πρώτες καταδύσεις στο ναυάγιο, σε βάθος –52 μέτρων ήταν συγκλονιστικές αλλά και πολύ διαφωτιστικές όσον αφορά τη διαφυγή που πραγματοποίησε από αυτό, ο βρετανός ναύτης John Capes. Διαφυγή που έγινε κάτω από τόσο αντίξοες συνθήκες, το χειμωνιάτικό εκείνο βράδυ της βύθισης του H.M.S. PERSEUS, που γέννησε σε πολλούς αμφιβολίες για το αν πραγματικά συνέβη. Αμφιβολίες που εξαλείφθηκαν με την πρώτη κιόλας κατάδυση στο ναυάγιο. Η ανοιχτή ανθρωποθυρίδα του πρυμναίου διαμερίσματος όπου βρισκόταν κατά τη βύθιση ο J. Capes και τα ευρήματα μέσα σ’ αυτή, απέδειξαν ότι ο άνθρωπος αυτός, πραγματοποίησε την δυσκολότερη ίσως διαφυγή από υποβρύχιο, που έχει καταγραφεί στα ναυτικά χρονικά εν καιρώ πολέμου. Η πρώτη αποστολή στο H.M.S. PERSEUS έφερε στο φως και την αιτία βύθισης του βρετανικού υποβρυχίου, αφού σε μικρή απόσταση από το ναυάγιο βρέθηκε ένα αγκυροβόλιο ιταλικής νάρκης.
Οι αναγνωριστικές καταδύσεις όμως της πρώτης αποστολής, δεν ήταν αρκετές για την πλήρη εξερεύνηση του εντυπωσιακού υποβρυχίου. Το ναυάγιο που έχει διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση, ως μοναδικός «αυτόπτης μάρτυρας», είχε ακόμα πολλά να «πει» για την ιστορία του … κι αυτό, ήταν μία πρόκληση που κανείς ερευνητής δεν θα μπορούσε να αγνοήσει…
Έτσι, λίγους μήνες μετά τον εντοπισμό του H.M.S. PERSEUS, ο ομάδα του Κ. Θωκταρίδη ξεκίνησε για τη δεύτερη αποστολή της στο βρετανικό υποβρύχιο, με την υποστήριξη της Εταιρείας Ανάπτυξης και Προώθησης Κεφαλληνίας & Ιθάκης και του Δήμου Ελειού Πρόννων.
Αυτή τη φορά οι καιρικές συνθήκες ήταν πολύ πιο ευνοϊκές. Τις περισσότερες μέρες, είχε λιακάδα και αρκετά ήρεμη θάλασσα. Λόγω καλοκαιριού, υπήρχε όμως και αυξημένη κίνηση πλοίων κοντά στο χώρο του ναυαγίου, που βρίσκεται πάνω στη γραμμή ακτοπλοΐας. Το γεγονός αυτό, έκανε τις υποβρύχιες δραστηριότητες στην περιοχή επικίνδυνες. Με τη συνεργασία όμως της Λιμενικής Αστυνομίας και τη σημαντική βοήθεια του διευθυντή της υπηρεσίας κ. Α. Αργυρακόπουλου καθώς επίσης και του αρμόδιου Λιμεναρχείου της Κεφαλονιάς, που ενημέρωσαν τους αρμόδιους για τα πλοία της γραμμής ότι υπάρχει ερευνητική αποστολή σε εξέλιξη, το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε.
Η πρώτη κατάδυση στο H.M.S PERSEUS, ήταν αρκετά φορτισμένη συναισθηματικά. Οι δύτες της ομάδας ανυπομονούσαν να ξαναδούν από κοντά, το πιο εντυπωσιακό ναυάγιο υποβρυχίου που είχαν αντικρίσει ποτέ … Αυτή τη φορά η εξερεύνηση δεν θα σταματούσε στο εξωτερικό τμήμα του υποβρυχίου. Ο Κώστας Θωκταρίδης θα προσπαθούσε ν’ ανακαλύψει τα μυστικά που κρύβει μέσα του το ιστορικό ναυάγιο ..

Η σιλουέτα του υποβρυχίου που γέρνει προς τα δεξιά με μία κλίση 18ο , δεν άργησε να φανεί. Πρώτος σταθμός της εξερεύνησης, η γέφυρα του H.M.S. PERSEUS. Οι πυξίδες δείχνουν πορεία 1070 . Και οι δύο έχουν σταματήσει στην ίδια ένδειξη, καταγράφοντας την μοιραία πορεία που είχε χαράξει το υποβρύχιο στις 6 Δεκεμβρίου του 1941…
Το εξωτερικό πρυμναίο πηδάλιο είναι γυρισμένο προς τα δεξιά. Το επιβλητικό πυροβόλο προκαλεί δέος. Στον πυργίσκο υπάρχουν δύο κλισιόμετρα. Τα περισκόπια παρατήρησης και μάχης είναι κατεβασμένα γιατί το υποβρύχιο περιπολούσε στην επιφάνεια όταν προσέκρουσε στη νάρκη. Τα περισκόπιά του είναι σε πολύ καλή κατάσταση και μπορεί κανείς να δει ακόμα και τα κρύσταλλά τους.
Στην πλώρη του H.M.S. PERSEUS είναι εμφανή τα ίχνη από την πρόσκρουση στο βυθό. Στο σημείο που ακούμπησε η πλώρη του υποβρυχίου έχει δημιουργηθεί ένας κρατήρας δύο μέτρων. Οι άγκυρες είναι ακόμα στη θέση τους. Από τους πρωραίους τορπιλοσωλήνες οι δύτες παρατήρησαν ότι ο πάνω αριστερά είναι ανοιχτός και μέσα διέκριναν το μπροστινό τμήμα της τορπίλης με τον μεταλλικό πυροκροτητή σε σχήμα σταυρού. Ο τορπιλοσωλήνας που βρίσκεται πάνω και δεξιά είναι μισάνοιχτος. Άρα το υποβρύχιο ήταν σε πολεμική ετοιμότητα, τη νύχτα που χάθηκε για πάντα …
Οι καταδύσεις σ’ αυτή την αποστολή ήταν καθημερινές. Κάθε φορά που οι δύτες ξεφούσκωναν τους ρυθμιστές πλευστότητας για να καταδυθούν, ξεκινούσαν για ένα ταξίδι στο παρελθόν.
Τη δεύτερη ερευνητική αποστολή στο ναυάγιο του H.M.S/m PERSEUS παρακολούθησε από κοντά η κόρη του Υποπλοίαρχου Μέρλιν , η ζωγράφος κ.Λίζα Βασιλάτου Μέρλιν, η οποία μεταφέρθηκε με το σκάφος της ερευνητικής ομάδας πάνω από το βυθισμένο υποβρύχιο, κολύμπησε στην περιοχή και άφησε λίγα λουλούδια για τον πατέρα της…
«Η επίσκεψη στο χώρο του ναυαγίου … το γεγονός ότι κατάφερα να μπω στη θάλασσα ακριβώς πάνω από το βυθισμένο υποβρύχιο … ήταν κάτι που με έφερε πιο κοντά από ποτέ στον πατέρα μου …»μας εξομολογήθηκε η ίδια λίγο αργότερα. Η παρουσία της κ. Λίζας αποτέλεσε για την ομάδα μας πηγή έμπνευσης και ήταν εκείνη που παρότρυνε τον Κ.Θωκταρίδη να προσπαθήσει να φωτογραφήσει καρέ-καρέ το βυθισμένο υποβρύχιο, έτσι ώστε στη συνέχεια με το ανάλογο κολάζ να έχουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα του H.M.S/m PERSEUS στο βυθό. Η κ. Βασιλάτου Μέρλιν παρακολούθησε από κοντά την υποβρύχια έρευνα περιμένοντας με αγωνία τα νέα στοιχεία που θα προέκυπταν από την διείσδυση στο εσωτερικό του υποβρυχίου.
Η εξοικείωση με το χώρο του ναυαγίου είναι απαραίτητη για να μπορέσει να επιτευχθεί και η διείσδυση. Η εξερεύνηση του εσωτερικού ενός υποβρυχίου, κρύβει πολλούς κινδύνους και σίγουρα δεν είναι συχνό φαινόμενο. Οι εσωτερικοί χώροι του υποβρυχίου είναι εκ των πραγμάτων πολύ περιορισμένοι και απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή κατά την μετακίνηση μέσα σ’ αυτό. Πολύ περισσότερο, όταν είναι γεμάτο νερό και συντρίμμια και ο επίδοξος επισκέπτης του έχει δύο ή τρεις φιάλες καταδύσεων στην πλάτη του!
Ο Κώστας Θωκταρίδης, κατάφερε να διεισδύσει στο βρετανικό υποβρύχιο, σε μια προσπάθεια εξερεύνησης του εσωτερικού του με στόχο τη συγκέντρωση πολύτιμων στοιχείων από τις ενδείξεις των οργάνων του H.M.S. PERSEUS. Παρά το μεγάλο βαθμό δυσκολίας που κρύβει ένα τέτοιο εγχείρημα, πραγματοποιήθηκε με απόλυτη επιτυχία αλλά και ιδιαίτερη προσοχή και σεβασμό, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα υγρό τάφο. Ο δύτης ήταν πολύ προσεχτικός ώστε να μην μετακινήσει τίποτα και να μην προκαλέσει φθορές ενώ φωτογράφιζε σημεία του υποβρυχίου που θα βοηθήσουν στην ιστορική αναπαράσταση της βύθισής του. Όλες οι καταδύσεις στο ναυάγιο που κείτεται σε βάθος –52 μέτρων έγιναν με ατμοσφαιρικό αέρα. Οι αναπνευστικές συσκευές ήταν γεμισμένες από 250 μέχρι 310 Bar. O χρόνος παραμονής στο υποβρύχιο κυμαίνονταν από 30 έως 40 λεπτά σε κάθε κατάδυση. Κατά τη διαδικασία της αποσυμπίεσης χρησιμοποιήθηκε και καθαρό οξυγόνο στα –6 μέτρα. Ο συνολικός χρόνος παραμονής στο βυθό των δύο δυτών, κατά τη διάρκεια της αποστολής ήταν 1352 λεπτά από τα οποία ο Κώστας Θωκταρίδης πέρασε τα 507 μέσα στο βυθισμένο υποβρύχιο. Η θερμοκρασία του νερού στο ναυάγιο ήταν μόνο 10oC ( Ιούλιο Μήνα ) επειδή στην συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή υπάρχουν πηγές από τις οποίες αναβλύζει γλυκό νερό. Ιδιαίτερα μέσα στο ναυάγιο η θερμοκρασία ήταν χαμηλή γιατί το νερό που είναι εγκλωβισμένο μέσα στο υποβρύχιο δεν ανακυκλώνεται.

Η διείσδυση άρχισε από το πρυμναίο διαμέρισμα, στο οποίο βρισκόταν ο John Capes την ώρα που το H.M.S. PERSEUS προσέκρουσε σε νάρκη. Από την ανοιχτή ανθρωποθυρίδα ο Κ. Θωκταρίδης, πέρασε στο εσωτερικό του διαμερίσματος, αφού πρώτα έβγαλε από πάνω του τις αναπνευστικές του συσκευές. Μέσα στο διαμέρισμα είχαν τοποθετηθεί άλλες 3 φιάλες για να είναι δυνατή η ασφαλής διείσδυση μέσα σε αυτό. Τα πάντα είναι όπως τα περιέγραψε ο Βρετανός ναύτης. Υπάρχει ένα μπουκάλι, μία συσκευή DAVIS, μια φόρμα αγγαρείας και 3 άρβυλα. Τα ίχνη από τη μπογιά που χύθηκε όταν από την έκρηξη αναποδογύρισαν κάποια δοχεία– όπως είπε ο βρετανός ναύτης – είναι ακόμα ορατά. Η πόρτα που οδηγεί στο μηχανοστάσιο είναι κλειστή. Διακρίνονται οι αριθμοί των τορπιλοσωλήνων επτά και οκτώ. Στο δάπεδο υπάρχει μία ανοιχτή καταπακτή που οδηγεί σ΄ένα χώρο με μπαταρίες ή κάτι παρόμοιο. Στο κέντρο του διαμερίσματος, υπάρχει το τιμόνι. Μέσα στη λάσπη ο δύτης διέκρινε ξύλινα, σφραγισμένα κιβώτια διασκορπισμένα στο χώρο. Στο δωμάτιο δεν βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί, κάτι που επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του J.Capes, ότι βοήθησε όλους τους τραυματίες που ήταν κοντά του να βγουν από την έξοδο διαφυγής και εκείνος έφυγε τελευταίος…
«Ποτέ δεν αμφιβάλαμε για όσα έλεγε ο πατέρας μας ότι συνέβησαν κατά τη βύθιση του H.M.S. PERSEUS , λέει σήμερα η κόρη τουJ.Capes Κnappet, ο οποίος δεν είναι πλέον ανάμεσά μας. Οι φίλοι και οι συγγενείς ήξεραν ότι η ιστορία της διαφυγής ήταν αληθινή … αλλά υπάρχουν και αυτοί που αμφισβητούν τα πάντα χωρίς να έχουν επιχειρήματα… Αν ζούσε σήμερα ο πατέρας μας θα ήταν πολύ ευχαριστημένος και μάλλον θα το … γιόρταζε πίνοντας ένα – δυο ποτηράκια με τους φίλους του… ”
Με την ολοκλήρωση των ερευνών στο πρυμναίο διαμέρισμα, η ιστορία του J.Capes, εξακριβώθηκε από κάθε άποψη και η πιο απίστευτη διαφυγή από βυθισμένο υποβρύχιο εν καιρώ πολέμου, είναι πλέον γεγονός.
Η διείσδυση στον πυργίσκο του υποβρυχίου, ήταν πολύ πιο δύσκολη και απαιτούσε ειδικές τεχνικές.

Η ανθρωποθυρίδα της γέφυρας είναι πιο μικρή σε μέγεθος από εκείνη του πρυμναίου διαμερίσματος και ο δύτης με δυσκολία χωρούσε να περάσει μέσα από αυτή παρά το γεγονός ότι είχε βγάλει τις αναπνευστικές συσκευές του! Οι δύο αναπνευστικές συσκευές ασφαλίστηκαν πάνω στο μίτο, κοντά στην εξωτερική ανθρωποθυρίδα. Στη συνέχεια ο Κ.Θ πέρασε από άλλες δύο ανθρωποθυρίδες για να φθάσει στο θάλαμο διακυβέρνησης. Εκεί με τη βοήθεια του δεύτερου δύτη της αποστολής, Α.Μάλλιου, είχε κατεβάσει νωρίτερα άλλες 3 αναπνευστικές συσκευές με ρυθμιστές και κλείστρα τύπου DIN, για να μπορέσει να συνεχίσει με ασφάλεια την υποβρύχια έρευνα στο εσωτερικό του υποβρυχίου. Επιπλέον, για τη μετακίνηση μέσα στο H.M.S. PERSEUS ο δύτης χρησιμοποίησε τεχνικές σπηλαιοκατάδυσης. Οι εικόνες που αντίκρισε μέσα στο θάλαμο πλοήγησης ήταν πρωτόγνωρες. Ένα σκηνικό ντυμένο στο χρώμα της σκουριάς που προκαλεί δέος. Τα περισσότερα από τα αντικείμενα έχουν σπάσει από το ωστικό κύμα της έκρηξης. Ένα είδος λάσπης έχει καλύψει το μεγαλύτερο χώρο του δαπέδου και είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς συγκεκριμένα αντικείμενα. Ξεχωρίζει μία συσκευή διαφυγής, διάφορες αναπνευστικές συσκευές και ένα σφραγισμένο μπουκάλι που περιέχει ένα διάφανο υγρό. H πόρτα που οδηγεί στο μηχανοστάσιο είναι μισάνοιχτη. Ο χρόνος έχει σταματήσει την ώρα της έκρηξης. Οι σοροί των άτυχων αξιωματικών και ναυτών είναι παντού … και φέρνουν στον νου του ερευνητή εικόνες από τις τραγικές στιγμές της βύθισης. Ο τηλέγραφος της δεξιάς μηχανής είναι στη θέση «στοπ» και της αριστερής στο «πρόσω ημιταχώς». Αυτές οι ενδείξεις σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το εξωτερικό πρυμναίο πηδάλιο είναι γυρισμένο προς τα δεξιά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το υποβρύχιο έστριβε προς τα δεξιά όταν προσέκρουσε στη νάρκη. Ίσως, την τελευταία στιγμή συνειδητοποίησαν τον κίνδυνο και προσπαθούσαν ν’ αποφύγουν τη σύγκρουση… ήταν όμως πολύ αργά…

H.M.S. PERSEUS
Χαρακτηριστικά
Το υποβρύχιο 'PERSEUS' σχεδιάστηκε το 1927 και ναυπηγήθηκε στη Σκωτία, στα ναυπηγεία Vickers - Armstrongs το 1930.
Τύπος: PARTHIAN
Διαστάσεις: 260 Χ 28 Χ 13 2/3 ft.
Εκτόπισμα: 1.475 τόνοι στην επιφάνεια και 2.040 τόνοι εν καταδύσει.
Οπλισμός: ένα πυροβόλο 4 ιντσών & οκτώ τορπιλοβλητικοί σωλήνες 21 Ιντσών, έξι στην πλώρη και δύο στην πρύμνη.
Mηχανισμός: πετρελαιοκινητήρες B.H.P. 4,400=17.5 knots.
μηχανές H.P.1,530=9knots
Kαύσιμα: 159 τόνοι

Άλλα υποβρύχια του ίδιου τύπου ήταν τα εξής:
PANDORA, PARTHIAN, PHOENIX, POSEIDON, PROTEUS.
Το υποβρύχιο ‘PERSEUS’ ήταν στη δύναμη του 1ου αγγλικού στολίσκου υποβρυχίων που είχε βάση την Αλεξάνδρεια και δρούσε κυρίως στην Αδριατική και το Αιγαίο Πέλαγος.

Κείμενο: Ρένα Γιατροπούλου Φωτογραφίες: Κώστας Θωκταρίδης

Για όσους θέλουν να μάθουν περισσότερες πληροφορίες μπορούν να προμηθευτούν το βιβλίο