Κατάδυση στο Αδριάνειο Υδραγωγείο, απο ΕΥΔΑΠ και ΕΜΠ

Υπόγεια χαρτογράφηση σε ένα υδρευτικό δίκτυο 25 χιλιομέτρων, που άρχισε να φτιάχνεται το 125 μ.Χ. και που όπως φαίνεται μεταφέρει ακόμη νερό κάτω από την Αττική, 1.877 χρόνια μετά την κατασκευή του...

Μια γοητευτική εξερεύνηση κάτω από τα πόδια των Αθηναίων, με οδηγό αρχαίες σήραγγες, βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και λίγους μήνες. Η ΕΥΔΑΠ και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο πραγματοποιούν για πρώτη φορά εκτεταμένη εξερεύνηση του Αδριάνειου Υδραγωγείου. Ο σκοπός του εγχειρήματος είναι εντυπωσιακός: να εκτιμηθεί η παροχετευτικότητα του δικτύου και η ποιότητα του νερού του, ώστε να αξιοποιηθεί για την άρδευση δημόσιων εκτάσεων στην Αθήνα.
Ενα φιλόδοξο σχέδιο που θα ξαναβγάλει στο προσκήνιο το Υδραγωγείο που δημιουργήθηκε με εντολή του αυτοκράτορα Αδριανού λόγω της ξηρασίας που είχε χτυπήσει την πόλη και που τέθηκε για πρώτη φορά σε λειτουργία το 140 μ.Χ. Οι εργασίες άρχισαν τον περασμένο Ιούλιο, ενώ στις 19 Οκτωβρίου έγινε η πρώτη δοκιμή άντλησης υδάτων από πλημμυρισμένο τμήμα του, κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ στην ιστορία του Υδραγωγείου. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, η έρευνα αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον ώς τα Χριστούγεννα, ενώ οι αρμόδιοι περιμένουν ήδη με αγωνία τα αποτελέσματα.

Στις σήραγγες
Με τη βοήθεια ειδικών μηχανημάτων και εξοπλισμού, οι επιστήμονες του ΕΜΠ και τα συνεργεία της ΕΥΔΑΠ καταδύονται στις σήραγγες του Αδριάνειου, φωτογραφίζουν, βιντεοσκοπούν και λαμβάνουν δείγματα νερού. Σε αυτήν τη φάση η υπόγεια εξέταση γίνεται σε επιλεγμένα σημεία από τα οποία διέρχεται το δίκτυο, στη Μεταμόρφωση, στο Νέο Ηράκλειο, στο Μαρούσι, στο Χαλάνδρι, στο Νέο Ψυχικό, στους Αμπελοκήπους.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η τελευταία αυτοψία στο σύνολο του Υδραγωγείου είχε πραγματοποιηθεί στις αρχές του περασμένου αιώνα από την Ούλεν. Κατά τη διάρκειά της είχαν χαρτογραφηθεί οι στοές και τα πηγάδια του, είχαν επισκευαστεί τμήματά του και το Αδριάνειο είχε λειτουργήσει για τελευταία φορά. Από τη δεκαετία του ’30 απέμεινε απλώς ως μια υπόμνηση του παρελθόντος.
Την περίοδο 2013-2014 άρχισε για πρώτη φορά η εξερεύνηση του Υδραγωγείου – και συγκεκριμένα φρεατίων του στις περιοχές Αχαρνών και Κηφισιάς – υπό την έγκριση και παρακολούθηση της Β’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, με τη συνεργασία της Διεύθυνσης Σχεδιασμού και Ανάπτυξης της ΕΥΔΑΠ, στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής του Παναγιώτη Δευτεραίου με θέμα «Προσομοίωση λειτουργίας αρχαίων υδραυλικών έργων και ειδικότερα των υπόγειων υδραγωγείων της Αττικής» στον Τομέα Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ. Ο Παναγιώτης Δευτεραίος έχει σημαντική εμπειρία στο συγκεκριμένο θέμα, ενώ παράλληλα έχει ιδρύσει την Αστική Σπηλαιολογία, η οποία ασχολείται με αυτοψίες, επιθεωρήσεις, ελέγχους, αποτυπώσεις αρχαίων, παλαιών και σύγχρονων υπόγειων δυσπρόσιτων τεχνικών έργων και πηγαδιών έως και πολύ μεγάλα βάθη. Η έρευνα σταμάτησε λόγω γραφειοκρατικών κωλυμάτων, ενώ τον περασμένο Ιούλιο άρχισε πάλι με τη συνεργασία της ΕΥΔΑΠ και του Πολυτεχνείου – το οποίο εκπροσωπείται από τον Παναγιώτη Δευτεραίο -, διανύοντας πλέον το τελικό της στάδιο.

Εικόνες από το παρελθόν
Μια καταβύθιση στο παρελθόν με κοινωνικές προεκτάσεις για το παρόν έχει ήδη ξεκινήσει. Οι πρώτες εικόνες είναι εντυπωσιακές. Σε ορισμένα σημεία το νερό σχηματίζει καταρράκτες, σε άλλα λιμνάζει λόγω της κατολίσθησης βράχων, αλλού ρέει. Στη Δεξαμενή υπάρχουν ακόμη υπόγειοι ρωμαϊκοί θόλοι, ενώ στην είσοδό της μπορεί κάποιος να δει επιγραφές που χαράχτηκαν πριν από εκατοντάδες χρόνια.
Το Αδριάνειο αποτελεί το σπουδαιότερο υδρευτικό σύστημα που είχε η Αθήνα κατά την αρχαιότητα. Οι σήραγγές του ξεκινούν από τους πρόποδες της Πάρνηθας και της Πεντέλης και καταλήγουν στους πρόποδες του Λυκαβηττού, στη Δεξαμενή του Κολωνακίου. Μολονότι χρονολογείται τον 2ο αιώνα μ.Χ., θεωρείται σπουδαίο τεχνικό έργο διότι έχει κατασκευαστεί με κεκλιμένη διαδρομή ελεγχόμενης κλίσης, ενώ περνάει κάτω από τον ποταμό Κηφισό με ένα σύνθετο ελιγμό.
Σε σημαντικό τμήμα του το δίκτυο αναπτύσσεται σε μεγάλα βάθη – μεγαλύτερα των 20 μέτρων -, με αποτέλεσμα να αξιοποιεί την υπόγεια υδροφορία και από άλλες περιοχές της διαδρομής του όταν ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται ψηλότερα. Τούτο το επιτυγχάνει μέσω των φρεατίων του αλλά και της ίδιας της σήραγγας. Κατά την κατασκευή του έργου διανοίχτηκαν συνολικά 465 πηγάδια, τα οποία απείχαν περίπου 35 μέτρα το ένα από το άλλο. Με το πέρασμα των χρόνων και επειδή ήταν εκτεθειμένα σε δολιοφθορές, κάποια σφραγίστηκαν ενώ άλλα γκρεμίστηκαν. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ούλεν κατέγραψε 299 φρεάτια. Σήμερα παραμένουν ορατά περίπου 130.
Οπως επισημαίνει η ΕΥΔΑΠ, «το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Δεξαμενή λειτούργησαν υδροδοτώντας την περιοχή της Αθήνας μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας. Τότε πια το Υδραγωγείο εγκαταλείφθηκε, με αποτέλεσμα να πέσουν τα σαθρά τοιχώματά του. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, την περίοδο εκείνη οι Αθηναίοι στράφηκαν στην κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια τους».
Κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στις υδροδοτικές υποδομές της Αθήνας, με αποτέλεσμα η πόλη να έρθει αντιμέτωπη με ένα οξύτατο πρόβλημα ύδρευσης. «Με πρωτοβουλία της εκάστοτε δημοτικής Αρχής έγιναν σημαντικά έργα, όπως επισκευές και καθαρισμοί του Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο τέθηκε και πάλι σε λειτουργία λίγο μετά το 1840. Το 1870 ανακαλύφθηκε και η Αδριάνειος Δεξαμενή, η οποία ανακατασκευάστηκε και λειτούργησε πάλι» επισημαίνει η ΕΥΔΑΠ.
Σύμφωνα με τον Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, αρχιμηχανικό του Δήμου Αθηναίων κατά τον 19ο αιώνα, όταν υποστυλώθηκε το δίκτυο, η συνολική παροχή του Υδραγωγείου έφτανε τους θερινούς μήνες τα 7.000 κ.μ. ημερησίως. Ο ίδιος, την περίοδο 1903-1905, κατασκεύασε μια σειρά πηγαδιών πετυχαίνοντας αύξηση της παροχετευτικότητας του Αδριάνειου κατά 750 κ.μ. την ημέρα. Παρ’ όλ’ αυτά, οι ανάγκες καλύπτονταν μετά δυσκολίας. Το πρόβλημα έγινε ακόμη οξύτερο με τη Μικρασιατική Καταστροφή, εξαιτίας της οποίας ο πληθυσμός της Αθήνας πολλαπλασιάστηκε από τους 150.000 κατοίκους στους 800.000. Οι νερουλάδες από την Κηφισιά και το Μαρούσι που άρχισαν να προμηθεύουν με νερό τους Αθηναίους έκαναν πλέον «χρυσές δουλειές».

Προσπάθεια αξιοποίησης
Σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα από όταν το Αδριάνειο σταμάτησε να χρησιμοποιείται, οι εμπλεκόμενοι εκτιμούν ότι κάποια τμήματα του δικτύου δεν συνδέονται μεν μεταξύ τους λόγω κατολισθήσεων, όμως σε άλλα σημεία μεταφέρεται ακόμη νερό, το οποίο παραμένει αναξιοποίητο. Τη δεκαετία του ’70, όπως είχε επισημάνει παλαιότερα σε άρθρο της στο www.urbanspeleology.blogspot.gr η Εφη Νεστορίδη, τότε διευθύντρια Σχεδιασμού και Ανάπτυξης της ΕΥΔΑΠ, είχε επιχειρηθεί η άρδευση του Εθνικού Κήπου και του Πεδίου του Αρεως από το Αδριάνειο Υδραγωγείο λόγω λειψυδρίας.
Το σχέδιο εγκαταλείφθηκε σχεδόν αμέσως διότι κιτρίνιζαν τα φύλλα των φυτών. «Σήμερα όμως», συνέχιζε η Εφη Νεστορίδη, «το δίκτυο αποχέτευσης έχει επεκταθεί και οι βόθροι στο Λεκανοπέδιο έχουν μειωθεί κατά πολύ. Η εταιρεία Αττικό Μετρό, κατά την κατασκευή του σταθμού Πανόρμου, όπου αναγκάστηκε να διακόψει το Υδραγωγείο, μέτρησε μέση ωριαία παροχή της τάξεως των 480 κ.μ. και παρατήρησε ότι το νερό είχε ιδιαίτερη διαύγεια. Δειγματοληψίες του νερού που διενήργησε η ΕΥΔΑΠ κατά την περίοδο αυτή έδειξαν ότι το νερό έχει επανέλθει σε καλά επίπεδα, αλλά λόγω των πολλών πιθανών παράνομων συνδέσεων κατά μήκος της διαδρομής δεν κρίθηκε απόλυτα ασφαλής η εκμετάλλευσή του για πόσιμο νερό. Παρ’ όλ’ αυτά, λειτουργεί ακόμα…». Τα νεότερα μυστικά του αρχαίου αυτού μνημείου αναμένεται να αποκαλύψει σε λίγο καιρό η ενδιαφέρουσα έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Πηγή: sekes-eydap

.