Η δίκη των έξι

 Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

 Με τον όρο Δίκη των έξι έχει καταγραφεί στην ελληνική ιστορία η δίκη ενώπιον έκτακτου στρατοδικείου στο οποίο παραπέμφθηκαν από την Επαναστατική Επιτροπή που είχε αναλάβει την εξουσία με την επανάσταση του 1922 για να τιμωρηθούν οι θεωρούμενοι ως υπεύθυνοι για τις συνέπειες της Μικρασιατικής εκστρατείας, κοινώς για την Μικρασιατική Καταστροφή: Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας, Δημήτριος Γούναρης, πρώην πρωθυπουργός, Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος και πρώην υπουργός, Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος και πρώην υπουργός, Νικόλαος Στράτος, πρώην πρωθυπουργός, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, πρώην πρωθυπουργός, Νικόλαος Θεοτόκης και Γεώργιος Μπαλτατζής, υπουργοί επί των στρατιωτικών και οικονομικών στην κυβέρνηση Γούναρη αντίστοιχα.

Αν και οι κατηγορούμενοι ήταν οκτώ, η ονομασία δίκη των έξι δόθηκε λόγω των έξι εκτελέσεων που τελικώς αποφασίστηκαν και πραγματοποιήθηκαν την ίδια ημέρα στην περιοχή του Γουδή. Το περιστατικό αυτό αποτελεί την κορύφωση αλλά και τον επίλογο του Εθνικού Διχασμού.

Το κατηγορητήριο είχε τον χαρακτήρα επαναστατικού εγγράφου και σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη συντάχθηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου, πολιτικό σύμβουλο της Επανάστασης και ανερχόμενο αστέρι της βενιζελικής παράταξης. Μέσα στο κατηγορητήριο υπήρχε ξεχωριστό κεφάλαιο που απέρριπτε την ένσταση των κατηγορουμένων για δίκη από το ειδικό δικαστήριο της Βουλής με τα εξής λόγια: «Ἀλλ' ὄχι! Τὸ Ἔθνος ὀρθούμενον αἱμοσταγές, κρεουργημένον, ἀλλὰ ἀδυσώπητον ἐνώπιον του, ζητεῖ παρ'αυτοῦ καὶ τῶν συνεργατῶν του δικαιοσύνην διὰ τὴν προδοσίαν καὶ τιμωρίαν διὰ τὸ ἔγκλημα. Καὶ ἐν ὀνόματι τοῦ Ἔθνους τὴν δικαιοσύνην ταύτην ἡ Ἐπανάστασις θὰ τὴν ἀποδώσῃ!».

Η ηγεσία της Επαναστατικής Επιτροπής που είχε αναλάβει την εξουσία με την επανάσταση του 1922: συνταγματάρχες Γονατάς (κέντρο), Πλαστήρας (δεξιά) και ο πολιτικός σύμβουλος της Επανάστασης Γεώργιος Παπανδρέου

  

Προϊστορία

Η Ελλάδα από το 1919 διεξήγαγε πολεμικές επιχειρήσεις στην Μικρά Ασία με σκοπό την εξάλειψη της ισχύος του άτακτου στρατού του Μουσταφά Κεμάλ. Τον Νοέμβριο του 1920 μεσούσης της Μικρασιατικής εκστρατείας πραγματοποιήθηκαν εκλογές, οι οποίες ανέδειξαν νικητή την Ηνωμένη Αντιπολίτευση, έναν συνασπισμό αντιβενιζελικών κομμάτων, και κατ' επέκταση το Λαϊκό Κόμμα του Δημητρίου Γούναρη.

Τον Μάρτιο του 1921 ο Γούναρης σχημάτισε κυβέρνηση προκειμένου πια ο ίδιος ο Γούναρης να ελέγχει την όλη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί. Την κυβέρνηση Γούναρη ακολούθησαν αυτές των Στράτου και Πρωτοπαπαδάκη. Η αλλαγή της στάσης όμως των συμμάχων, οι νίκες του τουρκικού στρατού, τα λάθη των Ελλήνων αξιωματικών και η κακή οικονομική κατάσταση της χώρας είχαν ως αποτέλεσμα τον Αύγουστο του 1922 η γραμμή άμυνας Αφιόν - Καραχισάρ να διασπαστεί από τον τουρκικό στρατό και να επακολουθήσει η μικρασιατική καταστροφή, η οποία επισφραγίστηκε με την συνθήκη της Λωζάνης. Με την υποχώρηση της αμυντικής γραμμής και έχοντας χάσει κάθε έλεγχο η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από αυτή του Τριανταφυλλάκου. 

Ο ελληνικός στρατός υποχώρησε και κατευθύνθηκε προς τα νησιά του Αιγαίου. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου μπροστά στην ανικανότητα των κυβερνήσεων να διαχειριστούν την κρίση ξέσπασε το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 στην Χίο και τη Λέσβο υπό τον Στυλιανό Γονατά, τον Φωκά και τον Νικόλαο Πλαστήρα, οι οποίοι σχημάτισαν επαναστατική επιτροπή κηρύσσοντας επανάσταση. Παράλληλα ο στρατιωτικός Θεόδωρος Πάγκαλος μαζί με μια ομάδα αξιωματικών, προσκείμενων προς το κόμμα των Φιλελευθέρων, συνέλαβε πλειάδα πολιτικών.

Στις 13 Σεπτεμβρίου ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στο Λαύριο και η επαναστατική επιτροπή ανέλαβε την διακυβέρνηση του κράτους. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ παραιτήθηκε από το θρόνο αναχωρώντας για την Ιταλία και παραχωρώντας τον θρόνο στον γιο του Γεώργιο Β΄. Επιπλέον παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου, η οποία και αντικαταστάθηκε από την βραχύβια, μόλις μίας ημέρας, κυβέρνηση Χαραλάμπη που με την σειρά της αντικαταστάθηκε από αυτή του Σωτήριου Κροκίδα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε οριστεί εκπρόσωπος της Ελλάδας στο εξωτερικό. Το βράδυ της 14 Σεπτεμβρίου 1922 όταν η Επανάσταση επιβλήθηκε συνελήφθησαν οι επτά πολιτικοί. Αρχικά πρόθεση ήταν να οδηγηθούν την επομένη στο θωρηκτό Λήμνος, να δικασθούν με συνοπτικές διαδικασίες και να τουφεκισθούν πάνω στο κατάστρωμα. Την πρόθεση αυτή η κυβέρνηση δεν την έκρυβε και τότε οι πρέσβεις της Αγγλίας και της Γαλλίας ζήτησαν να δικασθούν από νόμιμα δικαστήρια.

Η Καταστροφή της Σμύρνης, φωτογραφία από ιταλικό πλοίο, 14/9/1922

 

Συλλήψεις και προσαγωγή σε δίκη

Αμέσως τα περισσότερα στελέχη της κυβέρνησης Γούναρη και ο ίδιος ο Γούναρης συνελήφθησαν και συγκεντρώθηκαν στην αστυνομική διεύθυνση Αθηνών. Η διαδικασία «απονομής δικαιοσύνης» δεν είχε καθοριστεί αφού υπήρχαν διαφορετικές απόψεις ως προς τις κινήσεις που έπρεπε να γίνουν. Η μετριοπαθής μερίδα ζητούσε προσαγωγή σε δίκη των υπευθύνων ενώ η σκληροπυρηνική (Παπαναστασίου, Πάγκαλος, Οθωναίος) την άμεση εκτέλεσή τους. Επιπλέον υπήρχε η πίεση των ξένων δυνάμεων που ζητούσαν δίκη χωρίς συνοπτικές διαδικασίες. Στις 9 Οκτωβρίου ογκώδης διαδήλωση 100.000 πολιτών στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα απαίτησε την άμεση εκτέλεση των υπευθύνων. Η λογική που είχε περάσει η επαναστατική επιτροπή στον λαό ήταν ότι η Ελλάδα δεν ηττήθηκε αλλά προδόθηκε.

Ο ηγέτης των αντιβενιζελικών και πρωθυπουργός την περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής Δημήτριος Γούναρης, που τουφεκίστηκε ως βασικός ένοχος της συμφοράς

 Στις 13 Οκτωβρίου εκδόθηκε και το διάταγμα περὶ συστάσεως καὶ λειτουργίας ἐκτάκτου στρατοδικείου πρὸς ἐκδίκασιν τῶν κατὰ τῶν ὑπαιτίων τῆς ἐθνικῆς καταστροφῆς κατηγοριῶν. Πρόεδροι της ανακριτικής επιτροπής και του έκτακτου στρατοδικείου ανέλαβαν οι υποστράτηγοι Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Οθωναίος αντίστοιχα αφού είχαν λάβει σαφείς διαβεβαιώσεις απ‘ τον Πλαστήρα ότι θα εκτελεστεί οιαδήποτε απόφαση του στρατοδικείου. Βοηθοί του Πάγκαλου ορίστηκαν οι συνταγματάρχες Ι. Καλογεράς και Χ. Λούφας. Για τους σκοπούς της ανακρίσεως οι κατηγορούμενοι μεταφέρθηκαν από την Αστυνομική διεύθυνση Αθηνών στις φυλακές Αβέρωφ.

Οι κατηγορούμενοι: από τα αριστερά, Μ. Γούδας, Γ. Μπαλτατζής, Ξ. Στρατηγός, Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Ν. θεοτόκης, Π. Πρωτοπαπαδάκης

Σύμφωνα με την έκθεση της Ανακριτικής Επιτροπής, που υπεγράφη στις 24 Οκτωβρίου αλλά δημοσιεύθηκε στον τύπο στις 26 Οκτωβρίου, παραπέμπονταν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας οι:

• Δημήτριος Γούναρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργός την περίοδο 1921 - 1922
• Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, υπουργός οικονομικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και πρωθυπουργός το 1922
• Νικόλαος Στράτος, πρωθυπουργός το 1922 (για μερικές ημέρες μόνον) και υπουργός Εσωτερικών το 1922
• Γεώργιος Μπαλτατζής, υπουργός εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
• Νικόλαος Θεοτόκης, υπουργός στρατιωτικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
• Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
• Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
• Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
•  

  

  Οι κατηγορούμενοι: από τα αριστερά, Μ. Γούδας, Γ. Μπαλτατζής, Ξ. Στρατηγός, Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Ν. θεοτόκης, Π. Πρωτοπαπαδάκης
• 
   

Το κατηγορητήριο, παρατηρεί ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς, είχε το χαρακτήρα επαναστατικού εγγράφου και πιθανότατα συντάχθηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου, πολιτικό σύμβουλο της Επανάστασης. Μέσα στο κατηγορητήριο υπήρχε ξεχωριστό κεφάλαιο που απέρριπτε την ένσταση των κατηγορουμένων για δίκη από το ειδικό δικαστήριο της Βουλής. Επίσης μέσα στο κατηγορητήριο ιδιαίτερες κατηγορίες υπήρχαν για τους Στράτο, Στρατηγό και Θεοτόκη. Η ευθύνη του Χατζηανέστη παρουσιάστηκε σε ειδικό κεφάλαιο, και χαρακτηριζόταν ως υπαίτιος της καταρρεύσεως του μετώπου.

Όταν ο Γούναρης άκουσε το κατηγορητήριο δήλωσε: «Δὲν ἔχει τίποτε ποὺ νὰ στηρίζεται μέσα εἰς τὸ κατηγορητήριον καὶ αὐτό μὲ ἀνησυχεῖ. Ἔχουν ἐξασφαλίσει τὴν καταδίκην μας καὶ δὲν καταβάλλουν προσπάθειαν διὰ νὰ δημιουργήσουν λόγους φαινομενικῶς ἰσχυρούς». Κατά τη διάρκεια της ανακρίσεως οι κρατούμενοι βρίσκονταν σε απομόνωση, ενώ τους στερήθηκε και η πρόσβαση σε έγγραφα απαραίτητα για την υπεράσπισή τους. Όλων η απολογία ήταν μικρή πλην του Γούναρη που παρέδωσε απολογητικό υπόμνημα 67 σελίδων. Η άποψη ότι ο Γούναρης παρέδωσε το υπόμνημα επειδή ήταν άρρωστος δεν ευσταθεί. Ήταν πράγματι άρρωστος αλλά ο ίδιος, όπως είπε στον Βοζίκη, προτίμησε να απολογηθεί εγγράφως ώστε, εφόσον ήταν σίγουρος για τη θανατική του καταδίκη, να μείνει η δική του θεώρηση των γεγονότων για τις επόμενες γενεές. Αποτελεί όμως δικαίωμα κάθε κατηγορουμένου να απολογηθεί με υπόμνημα.

Το κατηγορητήριο είχε 15 βασικά σκέλη:

• "Ἐνηργήθη τὸ δημοψήφισμα καὶ ἐπανῆλθεν ὁ Βασιλεύς, ἐνῷ ἦτο τὸ τοιοῦτον πρᾶξις ἐχθρικὴ πρὸς τὰς Δυνάμεις τῆς Συνεννοήσεως."
• "Ἠμελήθη ἡ προσάρτησις τῆς Βορείου Ἠπείρου."
• "Παρεγνωρίσθη ἡ σχετικὴ διακοίνωσις τῶν Δυνάμεων καὶ ὑπέστη ἡ Ἑλλὰς τὸν οἰκονομικὸν αποκλεισμόν."
• "Ἐτοποθετήθησαν ἀπειροπόλεμοι ἀρχηγοὶ μονάδων."
• "Παρὰ τὰς δυσμενεῖς περὶ Βασιλέως Κωνσταντίνου δηλώσεις τῶν πρωθυπουργῶν Ἀγγλίας καὶ Γαλλίας, δὲν ὑπεδείχθη εἰς αὐτόν νὰ παραιτηθῇ."
• "Διετάχθη προώρως ἡ ἀτυχὴς ἐπιχείρησις τοῦ Μαρτίου 1921."
• "Διετάχθη ἡ ἀπὸ Ἐσκή Σεχὴρ πρὸς Ἄγκυραν ἐκστρατεία, παρὰ τὴν γνώμην τοῦ Ἀρχηγοῦ τῆς Στρατιᾶς."
• "Ἀνετέθη ἡ ἀρχιστρατηγία εὶς τὸν "ἀνεύθυνον" Βασιλέα."
• "Ἐψηφίσθησαν ὑπό τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως νόμοι διασπαθίσεως τοῦ δημοσίου χρήματος, καῖτοι ὁ στρατὸς ὑφίστατο στερήσεις."
• "Δὲν ἐγένοντο δεκταὶ αἱ προτάσεις τοῦ Ἰουνίου 1921, δι’ ὡν ἐσώζετο ἡ (Ἀνατολικὴ) Θρᾴκη καὶ ἐπετυγχάνετο ἡ αὐτονόμησις τῆς Μικρασίας."
• "Διωρίσθη ἀρχιστράτηγος ὁ Χατζανέστης."
• "Ἀπεσπάσθησαν ἐκ Μικρασίας δυνάμεις χάριν τῆς ἐκφοβιστικῆς κινήσεως πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολιν."
• "Ὑπεγράφη σύμβασις παραιτήσεως ἀπὸ τῶν συμμαχικῶν πιστώσεων πρὸς τὴν Ἑλλάδα."
• "Ἐγένετο ἀνεκτὴ παρακυβέρνησις ὑπὸ τὸν Πρίγκιπα Νικόλαον καὶ τοὺς Στρέιτ, Δούσμανην, Κωνσταντινόπουλον."
• "Ἠμποδίσθησαν νὰ ἡγηθοῦν τῆς διπλωματικῆς ἀντιπροσωπείας οἱ Δ. Ράλλης καὶ Ἐλ. Βενιζέλος."
•  

 Διαβάστε την συνέχεια στην, el.wikipedia.org